رئیس کمیته محیط زیست مرکز مطالعه و پژوهش شورای شهر همدان معضل و مشکل اصلی دفن زباله همدان را مشکل مدیریتی عنوان کرد و گفت: البته مشکل دفن زباله همدان تنها مختص این شهر نبوده بلکه در بیشتر شهرهای ایران متأسفانه دفن به شکل غیربهداشتی انجام میشود؛ کندن یک گودال و گذاشتن زباله در آن و ریختن کمی خاک بر روی آن دفن اصولی نیست.
رئیس کمیته محیط زیست مرکز مطالعه و پژوهش شورای شهر همدان معضل و مشکل اصلی دفن زباله همدان را مشکل مدیریتی عنوان کرد و گفت: البته مشکل دفن زباله همدان تنها مختص این شهر نبوده بلکه در بیشتر شهرهای ایران متأسفانه دفن به شکل غیربهداشتی انجام میشود؛ کندن یک گودال و گذاشتن زباله در آن و ریختن کمی خاک بر روی آن دفن اصولی نیست.
به گزارش فارس، رشد جمعیت، توسعه حاشیه‌نشینی و شهرک‌های اقماری در بسیاری از شهرهای ایران، تنوع در مواد مصرفی مردم و... همه باعث رشد روزافزون زباله‌ها در سطح شهرها و کشور شده است؛ از سوی دیگر نبود سیستم مدیریت علمی و تخصصی نسبت به مسائل زیست‌محیطی و دفع زباله‌ها نیز خود مزید به علت بوده و باعث شده که مدیریت پسماند به عنوان یک علم و داشتن نگاه ویژه به آن از سوی شهرداری‌ها و مراکز متولی به مسائل زیست‌محیطی و بهداشتی شهر به حاشیه برود و نتیجه این میشود که در بسیاری از شهرهای ایران علی‌الخصوص در همدان می‌بینیم.
برای بررسی مدیریت پسماند و وظایف سازمانی تحت این عنوان از محمدتقی صمدی، کارشناس و پژوهشگر، استادتمام گروه مهندسی بهداشت محیط دانشکده بهداشت همدان، رئیس کمیته محیط زیست مرکز مطالعه و پژوهش شورای شهر همدان و مدیر امور بین‌الملل دانشگاه علوم پزشکی همدان دعوت کردیم که با حضور در دفتر خبرگزاری فارس به واکاوی مسائل و مشکلات در این خصوص پرداختند و نیز راهکار‌ها را به شیوه علمی و تخصصی نیز بیان کردند که در ادامه خواهید خواند:
فارس: برای شروع بحث، بهتر است تعریفی در مورد مدیریت پسماند داشته باشیم.
صمدی: بله بار نظر شما موافقم؛ در ابتدا لازم است زباله یا همان مواد زائد جامد را تعریف کرد؛ مواد زائد جامد به موادی گفته میشود که انسان روزانه در اثر فعالیت‌های خود در بخش‌های مختلف شهری، صنعتی، تجاری، کشاورزی و ... تولید کرده و به محیط زیست وارد می‌کند.
این مواد به چند گروه معمولی، صنعتی، ویژه و... تقسیم می‌شوند که البته نحوه برخورد با هر کدام از آنها متفاوت بوده و تخصص و علم خاص خود را می‌خواهد، خود پسماند یعنی هر ماده جامد، مایع و گازی که بر اثر فعالیت‌های انسان تولید شده و از نظر انسان زائد است،گفته میشود.
مدیریت پسماند هم مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی است از مرحله تولید زباله شروع شده و نگهداشت زباله در محل تولید، جمع‌آوری و دفع آن را در بر گرفته به نحوی که بتوان مواد زائد جامد را به صورت فنی و بهداشتی در محیط زیست امحا کرد.
مدیریت پسماند یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین دغدغه‌های جوامع توسعه‌یافته است؛ آنها سال‌هاست کار بر روی زباله را به شکل تخصصی و علمی آغاز کرده‌اند و هر روز قدم‌های بزرگی را برای از بین بردن پسماند‌ها برمی‌دارند و به موفقیت‌هایی چشمگیری در این زمینه دست یافته‌اند.
فارس: از اهمیت مدیریت پسماند درحوزه شهری و روستایی بگویید.
صمدی: در مورد اهمیت این مدیریت در جامعه شهری و روستایی در ابتدا به موضوع گسترش بیماری می‌توان اشاره کرد. اکثر مردم به کلمه بیماری حساس هستند و سعی می‌کنند عوامل بیماری‌زا را از محیط خود دور کنند. زباله‌ها یکی از کانون‌ها و محل‌های مناسب برای رشد و تکثیر انواع مختلف حشرات و حیوانات موذی و ناقل بیماری چون موش، سگ و گربه هستند.
برای مثال منشأ بیماری طاعون همان موش‌های موجود در محل زباله بوده و می‌دانیم وقتی بیماری اپیدمی شود خسارات جبران‌ناپذیری را به بدنه جامعه وارد می‌کند.
نکات دیگر مربوط به آلودگی‌های هوا، خاک، آب و ... است که هر کدام جای بحث خاص خود را دارد و نیز از نظر منظر و دیدگان مردم هم مهم بوده زیرا زباله چیزی است که حتی تلنبار شدن آن در یک محل باعث ایجاد آزار و اذیت بصری و بویایی شده و مردم را کلافه می‌کند؛ پس موضوع زباله و امحاء آن برای همه مردم جامعه مهم است و نمی‌توان در این زمینه با مردم شوخی کرد و باید به کار به صورت جدی نگاه کرد.
فارس: به نظر شما آیا مدیریت پسماند مناطق مختلف باهم متفاوت است؟
صمدی: به طور قطع بله، هر کشور، هر شهر و روستا شرایط خاص خود را دارد و برای مدیریت پسماند باید کار کارشناسی و دقیقی با توجه به رهنمودهای فنی و بهداشتی و بین‌المللی انجام شود، آنچه اهمیت دارد این است که این کار کارشناسی به صورت بومی و محلی اجرا شود و تمام شرایط بومی آن شهر و یا آن روستا مد نظر باشد تا بتوان به نتایجی که می‌خواهیم برسیم. ما نمی‌توانیم برای مدیریت پسماند شهرمان از شیوه کپی‌برداری استفاده کنیم.
فارس: چند شیوه دفع زباله وجود دارد؟
صمدی: برای دفع زباله روش‌های مختلفی وجود دارد از جمله کاهش تولید زباله در مبدأ تولید، بازیافت آن و سپس استفاده برای تولید کمپوست، سوزاندن زباله برای تولید انرژی مانند برق و دفن در زمین که البته در ایران مورد پذیرش است.
فارس: به شکل جزئی‌تر به موضوع دفت زباله در همدان بپردازیم، آیا این محل مناسب است؟ اگر خیر، این محل چه مخاطراتی می‌تواند داشته باشد؟
صمدی: محل دفن زباله همدان به لحاظ گنجایش، موقعیت مکانی و جغرافیایی محل بسیار مناسبی است و همه موارد‌های مربوط به انتخاب محل دفن چون فاصله محل دفن تا جاده، مناطق مسکونی، مناطق فرهنگی، مناطق صنعتی درست در نظر گرفته شده است و نیز مباحثی چون جنس خاک منطقه، عمق آب زیرزمینی و فاصله از مناطق کشاورزی و ... هم لحاظ شده است. گنجایش این محل به نحوی انتخاب شده که تا چند سال آینده جوابگوی زباله شهر همدان خواهد بود.
در پاسخ به بخش دوم سوال باید گفت که یک محل دفن زباله مخاطرات زیست‌محیطی و بهداشتی خاص خود را دارد، البته اگر زباله‌ها در آن محل به روش بهداشتی دفن نشوند و موارد و ضوابطی که باید رعایت شود، رعایت نگردد مانند انتشار گازهای بدبو و سمی خصوصاً در تابستان به ویژه برای شهر همدان که یکی از مهم‌ترین محورهای مواصلاتی کشور بوده و تردد مردم زیاد است.
از دیگر مخاطرات موضوع انتشار آلاینده در خاک منطقه، نشت در آب زیرزمینی و سطحی، نشت در زمین‌های همجوار و کشاورزی، رشد و تکثیر حیوانات موذی و ناقل بیماری، ورود فلزات سنگین به محیط و... خواهد بود.
همچنین باید موارد بهداشتی افرادی که در محل کار می‌کنند و به عنوان منتقل‌کننده آلودگی به خانواده و بالطبع سطح شهر هستند هم توجه شود و نکات ایمنی فرد هم باید مدنظر باشد.
فارس: حال با مخاطرات بیان شده در بالا آیا شیوه دفن زباله در همدان براساس همان استاندارهای مطرح شده برای دفن زباله صورت می‌گیرد؟
صمدی: مشکل دفن زباله همدان تنها مختص این شهر نبوده بلکه در بیشتر شهرهای ایران متأسفانه دفن به شکل غیربهداشتی انجام میشود و سازمان مدیریت پسماند و نیز شهرداری‌ها که متولیان مدیریت مواد زاید جامد شهری هستند فکر می‌کنند که کندن یک گودال و گذاشتن زباله در آن و ریختن کمی خاک بر روی آن یک دفن درست و اصولی است در حالی که دفن زباله دارای پروسه‌ای دقیق و علمی است و حتی به عنوان یکی از دروس دانشگاهی برای رشته‌های زیست محیطی و بهداشتی تدریس میشود، مراحل مختلف دفن زباله نیازمند مطالعه و کار کارشناسی توسط متخصصان مربوطه است؛ حتی دفن زباله‌های شهری با عفونی و بیمارستانی با هم متفاوت است.
آنچه می‌توان به عنوان یک معضل و مشکل برای محل دفن زباله همدان مطرح کرد مشکل مدیریتی این محل است. وقتی با شرکتی برای دفن زباله قراردادی بسته میشود باید در متن قرارداد تمام شاخص‌های زیست‌محیطی، فنی و بهداشتی با تمام جزئیاتش گنجانده شود و ضمانت اجرایی کافی برای انجام آن در نظر گرفته شود.
فارس: زباله‌های عفونی هم به این محل منتقل می‌شوند شیوه دفن آنها چگونه است؟
صمدی: باید این زباله‌ها دور از زباله‌های معمولی و شرایط خاص دفن شوند و لازم است که برای دفن این اجزای خطرناک تمام نکات و موارد استاندارد بین‌المللی مطرح شده و رهنمودهای سازمان ذیربط مانند محیط زیست و مرکز سلامت و محیط و کار به خوبی رعایت شود.
البته چند سالی است که با تصویب قانون مدیریت پسماند و دستورالعمل اجرای آن، مراکز بهداشتی- درمانی موظف به بی‌خطرسازی زباله‌های خود به روشی غیر از سوزاندن در زباله‌سوزها هستند ولی هرگز این کار به صورت صد درصدی انجام نمی‌شود، نظارت کافی برای دفن این زباله‌ها هم در محل دفن انجام نمی‌شود و مانند زباله‌ها عادی دفن می‌شوند.
فارس: یکی دیگر از این مواد زائد جامد در سطح شهر، نخاله‌های ساختمانی هستند در مورد دفن آنها توضیح بدهید:
صمدی: خوشبختانه در شهر همدان دفن نخاله‌ها وضعیت بهتری دارد زیرا وقتی ساختمانی تخریب میشود افراد باید نسبت به تهیه مدارک قانونی مانند پروانه ساختمان اقدام کنند و چون این افراد موظفند مسیر قانونی را طی کنند بیشتر تحت نظارت و کنترل شهرداری بوده و این مواد بهترجمع میشود و فعلاً وضعیت قابل قبولی دارد.
فارس: این نخاله‌ها چه مشکلاتی را ایجاد می‌کنند:
صمدی: مهم‌ترین مشکل این نخاله‌ها رشد پشه خاکی که عامل اصلی بیماری لیشمانیوز(سالک) است، می‌تواند باشد که این محل به علت وجود رطوبت و غذای کافی محل مناسبی برای رشد و تخم‌ریزی این پشه بوده و اگر زیاد شوند باعث اپیدمی شدن بیماری سالک می‌شوند از دیگر مشکلات می‌توان به مشکل آلودگی زیست محیطی اشاره کرد زیرا این نخاله‌ها دارای قطعات فلزی و شیمیایی بوده و چون فرسوده هستند به سرعت در خاک تجزیه شده و وارد محیط زیست چون هوا، خاک و آب می‌شوند.
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته این مواد نخاله مورد بازیافت قرار گرفته از آنها مجدد مصالح ساختمانی ساخته میشود که این در ایران فعلاً با این شیوه مدیریت پسماند دور از ذهن است ولی می‌توان از نخاله‌ها به عنوان زیرساخت جاده‌ها و پر کردن پی ساختمان‌ها و ... استفاده کرد.
فارس: از نقش شهروندان در این زمینه بگویید.
صمدی: امروز همه مردم می‌دانند که زباله به عنوان طلای کثیف شناخته شده است، درست است که تجمع و بودن آن در مکانی باعث انتشار و انتقال بیماری‌های گوناگون و خطرناکی میشود اما باید فرهنگ و سطح اگاهی مردم در این زمینه به گونه‌ای شود که از همان ابتدا و مبدا استفاده از مواد و منابع به فکر آن باشند که زباله تولیدی حاصل از آن چه سرنوشتی خواهد داشت و به خود بگویند که من به عنوان شهروند چقدر می‌توانم در کاهش این زباله نقش داشته باشم و حتی چه کمکی می‌توانم به پروسه و چرخه زباله از تولید تا دفع و یا دفن داشته باشم. اما متأسفانه در این زمینه کاری نشده است.
فارس: از وقتی که در اختیار ما گذاشتید متشکرم، اگر نکته پایانی دارید، می‌شنویم.
صمدی: من هم از شما سپاسگزارم؛ باز تأکید می‌کنم که مراکزی که باید کار فرهنگی و آموزش شهروندی را انجام دهند در زمینه فرهنگسازی در خصوص تفکیک زباله از همان مبدأ نقش کلیدی دارند.
