جوانی جمعیت، رویایی که تنها با رفع موانع فرزند آوری به حقیقت می پیوندد

تابناک ایلام، مجتبی قیطاسی ::خانواده از بنیادی ترین و موثر ترین نهاد برای ساخت یک جامعه پویا و اکتیو است که غفلت از آن می توانند تبعات گسترده ای در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی  ، در پی داشته باشد. . 

جامعه ای که از جمعیت جوان بهره مند باشد می توان از علم برای بهبود اقتصاد و از منابع در راستای رفاه ملت با استفاده از ظرفیت جوانان استفاده نماید.  

در سال های گذشته قانون حمایت از خانواده و جمعیت جوانی با توجه به قرار گرفتن جمعیت کشور در سراشیبی سالخوردگی با هدف حمایت از خانواده در راستای جوان شدن جمعیت، با مشوق های ارائه شده در جهت کاستن از بار روانی فرزندآوری از لحاظ مالی و فرهنگی برای جلوگیری از پیری جامعه  به تصویب رسید.

حمایت از خانواده و جوانی جمعیت براساس اصل ۸۵ قانون اساسی پس از کسب موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن به مدت ۷ سال، در دهم آبان ۱۴۰۰ به تأیید شورای نگهبان رسید.

 در گام نخست، ستاد ملی جمعیت با ۲۴ عضو (رئیس جمهور، دبیر ستاد، وزرای کشور بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم، تحقیقات و فناوری، ورزش و جوانان، راه و شهرسازی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اطلاعات، امور اقتصادی و دارایی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و ارتباطات و فناوری، سازمان صدا و سیما، برنامه و بودجه کشور، تبلیغات اسلامی و پزشکی قانونی کشور و همچنین، معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری یا دستگاه مرتبط، مدیر حوزه‌های علمیه، دادستان کل کشور، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی، دو نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و رئیس سازمان بسیج مستضعفین) تشکیل شد.

 این ستاد وظیفه دارد ضمن تدوین برنامه کلان جمعیتی، میان نهادهای مرتبط با موضوع جوانی جمعیت و خانواده هماهنگی ایجاد کند و ناظر باشد.

با توجه به کوتاه بودن عمر قانون، این قانون باید در چند سال آینده تکلیفش را با مردم مشخص کند، مردم باید تصمیم بگیرند که آیا حاکمیت واقعا اراده ای دارد که بتواند از فرزندآوری با رفع موانع حمایت کند و روند پیری که همچون زلزله ویرانگر سایه بر سر کشور و الخصوص استان ایلام گسترانده را متوقف نماید.

روند تحولات جمعيت 65 سال و بیشتر در استان ایلام طی سال های 1335 تا 1395را تحت تاثير تغييرات رشد جمعيت و مولفه های آن به ويژه باروری، مرگ و میر و مهاجرت و در نتيجه افزايش طول عمر، می توان به دو دوره تقسيم نمود.

دوره اول شامل سال هاي 1335 تا 1365 می باشد که در اين دوره تغييرات قابل توجهي در جمعيت سالخورده مشاهده نشده و جمعيت بسوی جوانتر شدن پيش مي رود. كاهش ميزان هاي مرگ و مير به ويژه در مورد كودكان زير 5 سال همراه با افزايش باروري، باعث کاهش نسبت جمعيت سالخورده شده و اين نسبت را از 4.34 درصد در ابتداي اين دوره به 2.82 درصد در سال 1365 تنزل مي دهد. 

با این حال تعداد سالمندان در تمام اين دوره رو به افزايش است، به نحوی که از 4هزار 780 نفر در سرشماری 1335 به 10هزار 773 نفر در سال 1365، یعنی 2.2 برابر رسیده است.

 در مقابل درصد جمعيت زير 15 سال، تحت تاثير افزايش باروری و كاهش مرگ و مير كودكان در اين دوره از 44.54 درصد در سال 1335 به 51.09 درصد در سال 1365 رسیده که در این دوره کلیه شاخص های مورد مطالعه، تحت تاثیر كاهش ميزان های مرگ و مير كودكان زير 5 سال، و افزايش باروري قرار دارند.

دوره دوم شامل سال های پس از 1365 تا 1395 است. در اين دوره، شاخص ها تحت تاثير روند كاهشي سطح باروري و تداوم كاهش مرگ و ميرها، به ويژه كاهش مرگ و مير در سنين سالخوردگي و افزايش طول عمر، قرار می گیرند. روند كاهشی نسبت هاي سالخوردگي ابتدا متوقف و سپس به آرامی افزايش می یابند.

 در اين رابطه یافته ها نشان می دهند در طول اين دوره جمعيت بالای 64 سال از 2.82 درصد به 5.6 درصد در سال 1395 رسيده است. درصد جمعيت كمتر از 15 سال كه مستقيما متاثر از كاهش سطح باروری در اين دوره است، از بیش از 51 درصد در ابتدای دوره به 23.19 درصد در انتهای دوره می رسد كه كاهش قابل توجهي را نشان می دهد.

 البته كاهش سطح باروری در این دوره، در افزايش ميانگين و ميانه سنی بيشتر خود را نشان می دهد. به طوری كه ميانه سنی را از 14.05 به 29 سال، و میانگین سن را از حدود 20 سال به بیش از 30 سال افزايش می دهد.

خبرنگار ما با توجه به ضرورت موضوع رشد جمعیت و فرزندآوری، تغییر نگرش زوجین به فرزندآوری و ارائه راهکارهای ترغیب فرزندآوری و بسته حمایتی دولت در گفتگو با کارشناس پیگیری کرد. 

سونامی سالخوردگی در استان ایلام دور از انتظار نیست

مدیر گروه سلامت جمعیت، خانواده و مدارس مرکز بهداشت استان ایلام در گفتگو با خبرنگار ما گفت: بررسی الگوهای جمعیتی در استان ایلام طی چند سال اخیر نشان می دهد که روند سالخوردگی جمعیت روندی رو به افزایش بوده، طوریکه در حال حاضر و براساس داده های ثبت شده در سامانه یکپارچه سلامت حدود 10.6 درصد جمعیت استان را افراد بالای 60 سال به خود اختصاص می‌دهد. 

وی افزود: بر اساس تعاریف حوزه سلامت، ایلام جزء استان های دارای جمعیت روبه سالمندی محسوب می شود و نکته مهمتر اینکه در این بین شهرستان های بدره، سیروان و چوار با جمعیتی، بالای 14 درصد سالمندان جزء شهرستان های سالمند استان محسوب می گردند .

شهناز ملکی یادآور شد: در مجموع روند پیری جمعیت و سونامی سالخوردگی در کشور و استان ایلام با توجه به کاهش فزاینده تعداد موالید، بهبود کیفیت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی، بهبود سطح رفاه در جامعه، افزایش امید به زندگی و... روندی شتابان و دور از انتظار نیست . 

وی بیان کرد: وقوع این روند با توجه به تغییرات مورد انتظار و فیزیولوژیک دوران سالمندی در سال های آتی موجب ایجاد چالش های عمده ای در حوزه سلامت، خانواده، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی و بیمه ها می گردد که پیشگیری و مدیریت صحیح این چالش ها نیازمند برنامه ریزی و سیاست گذاری های خرد و کلان در سطح خانواده و جامعه می باشد.

عوامل اقتصادی از مهم ترین دلایل عدم تمایل به فرزند آوری در میان زوجین ایلامی است 

مدیر گروه سلامت جمعیت، خانواده و مدارس مرکز بهداشت استان ایلام گفت : عمده ترین دلایل عدم تمایل به فرزند آوری در کشور و استان ایلام و پیشنهادات در خصوص جوانی جمعیت بر اساس پژوهش های که در سطح کشور در خصوص دلایل عدم تمایل زوجین به فرزند آوری انجام شده، مهمترین دلایل ذکر شده در این خصوص نگرانی در مورد تامین آینده فرزندان جدید، نگرانی در مورد افزایش مشکلات اقتصادی با آوردن فرزند دیگر، تجربه ناخوشایند از تعداد زیاد اعضای خانواده، مدیریت آینده فرزندان و رفاه و آسایش خود و فرزندان ذکر شده است. 

وی ادامه داد: در بررسی دلایل عدم تمایل به فرزند آوری در زوجین استان ایلام نیز مهمترین علل این عدم تمایل عوامل اقتصادی ذکر شده است.  

ملکی افزود: میزان بالای عدم تمایل به فرزندآوری شاخصی است که باید در برنامه‌ریزی‌ های کشوری و استانی مد نظر مسئولان و سیاستگذاران ذیربط قرار گیرد تا در آینده با آسیب کمتری از پیامدهای کاهش جمعیت و سالخوردگی ناشی از آن مواجه گردیم. 

وی بیان کرد: کشورهایی که برنامه‌های تشویق افزایش موالید را به جد دنبال می‌کنند همانند آلمان، اسپانیا، انگلستان، ایرلند، روسیه، ژاپن، سنگاپور، سوئد، فرانسه و کره جنوبی بسته‌های تشویقی خود را چند جانبه، طولانی مدت و با پشتوانه‌های قانونی اعمال کرده‌اند که به نوعی در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت کشور نیز به آن پرداخته شده است. 

  مدیر گروه سلامت جمعیت، خانواده و مدارس مرکز بهداشت استان ایلام یاد آور شد: برای تقویت فرزندآوری در زوجین پیشنهاد می‌گردد ضمن اجرای درست قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت توسط کلیه ادارات، سازمان ها و ارگان های مسئول و موثر در اجرای آن به جد به توسعه زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در سطح کشور و استان و اعطای بهنگام مشوق‌های مالی کوتاه مدت و با کفایت برای فرزند آوری توجه گردد. 

وی گفت: با توجه به اینکه ترجیح باروری بیشتر تحت تاثیر نگرش منفی زوجین نسبت به آینده جامعه است، پیشنهاد می‌شود نسبت به انجام اقدامات آموزشی و فرهنگ سازی در ابعاد مختلف نسبت به ارتقاء سطح دانش و نگرش جامعه در خصوص ترویج فرهنگ ازدواج به هنگام و مناسب، ضرورت فرزند آوری وارزشمند بودن این مقوله، آسیب های تک فرزندی، پیشگیری و درمان ناباروری، پیشگیری از اسقاط جنین جهت کلیه اقشار جامعه با تاکید بر اقشار جریان ساز دانشگاهی اعم از اساتید و دانشجویان، حوزویان، معلمان و دانش آموزان و در مجموع آحاد جامعه با بهر ه گیری از رسانه‌های ملی دیداری، شنیداری، فضای مجازی به صورت جدی پرداخته شود.

انجام پژوهش های عمقی و علمی در حوزه روند پیری در استان ، بیش از پیش ضروری است 

 استاد دانشگاه پیام نور و جمعیت شناس در گفتگو با خبرنگار ما گفت: استان ایلام همواره تغییرات گسترده ای را از جهت مسائل جمعیتی چون مهاجرت، باروری، اشتغال و ... تجربه کرده که در دو دهه اخیر تغیرات جدی در ساختار سنی را نیز می توان به آن اضافه نمود.

وی بیان کرد: با وجود آنکه در حال حاضر بحث سالخوردگی جمعیت در این استان بطور جدی مطرح نیست، اما با توجه به کاهش شدید نرخ باروری و نیز افزایش مهاجرت جمعیت جوان و نیروی کار و بالطبع افزایش میانه سنی، میانگین سنی و امید به زندگی جمعیت این استان در سال های اخیر، به نظر می رسد تغیرات ساختار سنی جمعیت به سمت سالخوردگی، به زودی در کانون توجه قرار گیرد.

مسعود الماسی یادآور شد: سالخوردگی جمعیت فرایندی شناخته شده و قابل پیش بینی است که تغییرات اساسی در ساختار سنی جمعیت بر جای می گذارد و از عواملی چون کاهش مرگ و میر (به سبب موفقيت در ارائه خدمات بهداشتي) و به دنبال آن افزایش امید زندگی از یک سو، و کاهش اساسی و مستمر باروری و نیز مهاجرت نیروی کار و به تبع آن کاهش رشد جمعیت، از سوی دیگر ناشی می شود.

وی افزود: این مساله از مهمترین مسائل جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی است که رفته رفته در استان ایلام نیز در حال تکوین است.

این کارشناس جمعیت شناسی مطرح کرد: ارزیابی سرشماری های مركز آمار ايران، بیانگر آن است که در حال حاضر بیش از 5.6 درصد جمعیت این استان را سالمندان تشکیل می دهند که این مقدار برای کل کشور 6.1 درصد است. 

وی افزود: تعداد جمعيت سالمندان 65 سال و بیشتر استان ایلام طی سال های 1335 تا 1395 به مقدار 6.8 برابر افزايش يافته است که این افزایش برای کل کشور 6.3 برابر بوده است.

استاد دانشگاه پیام نور بیان کرد: این در حالی است که جمعیت کشور طی این دوره 4.2 برابر و جمعیت استان 5.5 برابر شده است.

وی تاکید کرد: با توجه به آمار فوق، و نزدیک شدن به وقوع سالخوردگی جمعیت در سال های آینده در استان، لزوم توجه به برنامه ریزی مناسب برای این گروه از جمعیت، بر مبنای انجام پژوهش های عمقی و علمی، بیش از پیش ضروری است. 

الماسی گفت: از نگاه جمعیت‌شناسی، سالخوردگی جمعیت امری کاملاً طبیعی است که از پیامدهای گذار جمعیتی بوده، بی شک این پدیده در برخی نقاط جهان اتفاق افتاده و ایران و استان ایلام نیز اتفاق خواهد افتاد، فقط زمان وقوع آن متفاوت است. 

وی افزود: برای مثال ، متولدین دهه‌ی ۱۳۶۰ که اکنون در سنین جوانی و بزرگسالی قرار گرفته‌اند، با پشت سر گذاشتن سه الی چهار دهه، به تدریج وارد گروه‌های سنی ۶۰ سال و بیشتر می‌شوند. 

این کارشناس علوم اجتماعی خاطرنشان شد : از آنجایی که سهم این گروه از جمعیت قابل ملاحظه است، به دنبال خود پدیده‌ی سالمندی جمعیت و در دهه‌های بعدی سالخوردگی جمعیت را شکل خواهند داد. 

وی بیان کرد: پس بر این اساس، دولت بهتر است برنامه‌ها و سیاست‌هایی در مواجهه با پدیده‌ی سالمندی و سپس سالخوردگی جمعیت، که در دهه‌ های آتی به وقوع خواهد پیوست، مورد توجه قرار دهد چون این اتقاق دیر یا زود در استان ایلام نیز به وقوع خواهد پیوست.

دولت باید هزینه هاى اقتصادى فرزندان را برای خانواده ها بکاهد

استاد دانشگاه پیام نور و کارشناس جمعیت شناسی گفت: امروزه، شرایط فرهنگی جامعه طوری است که امکان تصمیم‌گیری درمورد تعداد فرزندان و زمان به دنیا آوردن آن‌ها، بر عهده خود زوجین است.

وی افزود: به همین دلیل ، مشکلات و نگرانی‌های مربوط به فرزندان و آینده شان، شرایط کاری و اقتصادی و هزینه فرصت خانواده، روابط بین همسران، و همچنین مشکلات مربوط به سلامت و وضعیت جسمانی والدین، بر تصمیم آنها برای باروری اثرگذار است.

این کارشناس جمعیت شناسی بیان کرد: هزینه هاى اقتصادى فرزندان و نگرانى از آینده آنها با توجه به شرایط اقتصادى و اجتماعى جامعه و به عبارت دیگر عدم منفعت اقتصادى فرزندان، می تواند از علل اصلى عدم تمایل به داشتن فرزندان بیشتر باشد. 

وی یادآور شد : دولت می تواند با اجراى سیاست هایى همچون پاداش کودک، مشوق هاى مالى و معافیت هاى مالیاتى، از هزینه هاى اقتصادى فرزندان برای خانواده بکاهد.

الماسی بیان کرد: تداخل فرزندآورى با شرایط کارى افراد یا همسر آنها و نیز نداشتن فرصت کافى براى به دنیا آوردن فرزند علت دیگری است که بسیارى از افراد براى نخواستن فرزند یا فرزندانى دیگر با آن مواجهند.

وی یادآوری شد: این موضوع به عنوان یکى از عوامل مهم در شکاف بین ایده آل ها و رفتارهاى بارورى در نقاط مختلف جهان مطرح است. بر این اساس تسهیل در تلفیق زندگى شغلى و خانوادگى افراد و به ویژه زنان، با راهکارهایی مثل گسترش مراکز مراقبت از فرزندان، مرخصی های والدینى و نیز ساعات کارى انعطاف پذیر برای والدین (چه شاغل در بخش دولتی و چه خصوصی) می تواند در این راستا راهگشا باشد.

این کارشناس جمعیت گفت: در مجموع لازم است سیاست‌هایی توسط دولت و سایر قوا اجرا شود که ضمن فراهم نمودن شرایط ازدواج آسان برای جوانان، هم به خانواده‌ها برای پوشش هزینه‌های مراقبت از کودکان کمک کند و هم زندگی شغلی و خانوادگی زنان و مادران را به هم نزدیک کند تا شاید بتوان به افزایش مجدد باروری به سطح جایگزینی امیدوار بود.

وی به عملکرد قانون جوانی جمعیت اشاره کرد و افزود: تا زمانی که بند بند مفاد آن اجرا نشود و نتایج عملی آنرا در جامعه و واقعیت مشاهده نکنیم، نمی توان اظهار نظر قطعی کرد.

لازم به ذکر است؛ در راستای حفظ تعادل پویای ساختار کلی جمعیت، بایستی بطور مداوم تغییرات جمعیت مطالعه و دورنمای تحولات جمعیتی ترسیم شود، و در صورت عدم تعادل جمعیت، سیاست های جمعیتی لازم اعمال شود و از آنجایی که سالخوردگی جمعیت نتیجه فعل و انفعالاتی عمدتاً جمعیتی است، بنابراین همواره بایستی مورد توجه و مطالعه همه جانبه جمیعت شناسان قرار گیرد. /م