کشمش، محصولی است که نیاز به معرفی در هیچ بازاری ندارد و تقریباً در همه بازارهای داخلی برند کشمش قزوین و تاکستان به قدری شناخته شده است که به نظر می‌رسد، بسته بندی خاصی برای شناسایی بهتر آن ضروری نیست، اما در دنیایی که حرف اول را برندها و بسته بندی‌های منحصر به فرد می‌زنند، دیگر شهرت اسمی محصولی نمی‌تواند توجیه کننده باشد. اما کشمش تاکستان و قزوین درست در همین نقطه پایش لنگ می‌زند و با همه تلاش‌هایی که در سال‌های گذشته شده است، همچنان برندسازی در کشمش نیاز بزرگی است که حتی به چشم صادر کنندگان و تولیدکنندگان هم نمی‌آید.
از سوی دیگر، مسیر تولید انگور تا کشمش به قدری طولانی و پیچیده است که کشاورز را امیدوار به ارائه قیمت خرید قابل ملاحظه ای از سوی مشتری می‌کند، اما آنچه در بازار مشخص است این که کشمش نیز شاید نه به اندازه دیگر کالاها اما به میزان قابل توجهی درگیر ملاحظات سیاسی یا دلال بازی و سهل انگاری‌های متعددی شده است. هر چند صادر کننده به اصطلاح خود، مشتری‌های خاص را دارد و نگران فروش نیست، اما آیا با این وجود مشتری خاص می‌تواند جبران کننده هزینه‌های کشاورزان در چرخه پر فراز و نشیب تولید کشمش باشد؟ آیا صادر کننده با نوسانات بی اندازه ارز یا رکود در بازارهای ارزی می‌تواند هزینه استحصال کشمش با کیفیت را تأمین کند؟
امسال خرید تضمینی نداریم
رئیس جهاد کشاورزی استان درباره وضعیت باغ‌های انگور در استان به همشهری گفت: بیش از 35 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی استان را باغ‌های انگور تشکیل می‌دهند که از این میزان بالغ بر 32 هزار هکتار باغ بارور هستند.
«نیاز علی ابراهیمی پاک» افزود: از این باغ‌ها سالانه حدود 290 هزار تن انگور برداشت می‌شود که در واقع عددی کمتر از 10 تن در هکتار است و اگر بتوانیم اقداماتی که در دستور کار سازمان قرار دارد به درستی انجام دهیم، در آینده شاهد 2 یا 3 برابر شدن محصول باغ‌ها خواهیم بود. وی اضافه کرد: 4 اقدام عملیاتی در حوزه افزایش باروری باغ‌های انگور و تولید کشمش با کیفیت در دستور کار سازمان قرار دارد؛ به تسهیل در روند داربستی کردن باغ‌های انگور، راه اندازی سیستم آبیاری تحت فشار، تجمیع و یکپارچه سازی استفاده از آب و راه اندازی بارگاه‌های بهداشتی.
این مسئول گفت: علاه بر این در تلاش هستیم تا شرایط لازم را برای ساخت سردخانه‌های کوچک در باغ‌های انگور برای کشاورزان فراهم کنیم تا وضعیت نگهداری و استحصال کشمش برای این اقشار تسهیل شود. ابراهیمی پاک بیان کرد: برای بهبود وضعیت انگور و کشمش باید به بازارها توجه بیشتری کرد و فرایند تولید کشمش با کیفیت و فراورده‌های دیگر انگور متناسب با نیاز بازار را مدیریت کرد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان ادامه داد: اکنون قیمت هر کیلو کشمش در بازارهای جهانی عددی بین 2 تا 5/2 دلار است که با توجه به وضعیت کنونی انگور، عدد قابل قبولی است.
این مسئول افزود: سال گذشته برای رفع مشکلات پیش روی کشاورزان و صادر کنندگان موضوع خرید تضمینی کشمش مطرح شد که اگر بازار و نرخ گذاری در آن را بر عهده کشاورزان، کارخانه داران و صادر کنندگان می‌گذاشتند، نیازی به ورود دولت به عرصه نبود.
ورود کشمش به بازارهای جهانی
«علی اکبری» مدیر صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی استان در این زمینه به همشهری گفت: آمار نشان می‌دهد بیشترین سطح بارور، مختص شهرستان تاکستان با 24 هزار و 885 هکتار است و شهرستان بوئین زهرا با 3 هزار هکتار، قزوین با 2400 هکتار و بقیه نقاط استان به ترتیب در رده‌های بعدی سطح بارور انگور قرار دارند.
وی اضافه کرد: به طور متوسط میزان تولید کشمش استان بین 45 تا 55 هزار تن است که بالغ بر 60 تا 70 درصد انگور تولیدی در استان به صورت کشمش در بازار عرضه می‌شود.
مدیر صنایع کشاورزی جهاد کشاورزی استان ادامه داد: در زنجیره تولید تا صادرات کشمش، صرفاً صادرات دچار نقص و مشکل است و به دلیل قیمت‌های جهانی قیمت داخلی نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
اکبری گفت: سال گذشته 17 هزار تن کشمش به صورت تضمینی خریداری شد که صرفاً به دلیل مشکلات قیمت و تجارت جهانی مشکلاتی پیش روی صادر کنندگان قرار گرفت.
وی ادامه داد: اکنون از لحاظ کیفیت، مشکلی در کشمش وجود ندارد و به تناسب میزان تولید کشمش در دیگر کشورها قیمت تغییر می‌کند و بر بازار داخلی نیز تاثیر می‌گذارد.
این مسئول با اشاره به خرید تضمینی – توافقی گندم در سال گذشته گفت: سال گذشته هم مشکل چندانی در خرید تضمینی یا توافقی کشمش نداشتیم و اکنون فقط 10 درصد پول کشاورزان پرداخت نشده است که در حال پرداخت آن هستیم.
نبود هماهنگی میان صادرکنندگان کشمش
یکی از صادر کنندگان کشمش در این باره به همشهری گفت: در حوزه صادرات کشمش مشکل اصلی نقدینگی است. ورود دولت در این عرصه ضروری است و دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات بانکی کم بهره یک ساله بخشی از نیازهای نقدینگی صادر کننده‌ها و کارخانه داران را رفع کند. درویش طاهرخانی افزود: امسال 1700 تن کشمش خریداری کردم که برای آن مبلغی بالغ بر 6 میلیارد تومان به کشاورز به صورت نقدی پرداخت شد، محصول امسال به دلایل بسیاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشت و در نتیجه کشمش تولیدی نیز کاهش پیدا کرد.
طاهرخانی با اشاره به ورود دولت به عرصه خرید کشمش گفت: این اقدام از ابتدا غلط بود و اگر در سال 94 نیز این اقدام انجام شود تکرار اشتباهات سال گذشته بوده و خسارات بسیاری را در پی خواهد داشت.
این صادر کننده کشمش ادامه داد: در حوزه صادرات مهمترین گام باید از سوی صادر کنندگان برداشته شود و دولت نمی‌تواند کاری انجام دهد چرا که بازاریابی، فروش و عرضه محصول با کیفیت وظیفه یک صادر کننده است.
طاهرخانی گفت: دلیل موفق نبودن صادرات کشمش در سال‌های گذشته نبود هماهنگی میان کارخانه داران و صادر کنندگان بود. اگر سال گذشته در جلسه ای که برگزار شد، کارخانه داران خود را موظف به خرید کشمش از کشاورزان می‌کردند، کشاورز به پول خود می رسید.
این صادرکننده کشمش اضافه کرد: اکنون در بازارهای جهانی قیمت هر کیلو کشمش ایران 2 دلار است که اگر از کشاورز 4000 تومان بخریم و 2/5 دلار بفروشیم، هم کشاورز و هم ما سود کرده ایم اما متاسفانه همکاران ما نرخ را در بازار پایین می‌آورند و کشاورزان را دلسرد می‌کنند. در سال 94 ترکیه با قیمت 2250 دلار به ازای هر کیلو، کشمش را در بازار عرضه می‌کند.
ورود افراد غیر متخصص به عرصه صادرات
وی گفت: سال گذشته در جلسه ای که با حضور صادرکنندگان کشمش برگزار شده بود، اعلام کردم که شخصاً حاضر به خریداری 10 هزار تن به صورت یک جا هستم که متاسفانه مورد قبول واقع نشد. 10 هزار تن را به ما نفروختند و کشاورز متضرر شد.
طاهرخانی افزود: مشکل خرید و فروش کشمش این است که افرادی که توانمندی‌های لازم را دارند اجازه خرید پیدا نمی‌کنند و کسی که حتی ظرفیت خریداری 2 تن بار را نیز ندارد کل بار کشمش به او فروخته می‌شود و همین باعث پرداخت نشدن بدهی کشاورزان شده است.
خرید تضمینی کشمش که در سال‌های گذشته به عنوان راهکار کاهش ضرر کشاورزان در دستور کار تعاونی روستایی قرار گرفت نیز در سال گذشته معترضان بسیاری داشت تا جایی که هم کشاورز، هم صادر کننده و هم تعاونی روستایی از این اقدام ناراضی بودند، تا جایی که به گفته «ناطق معین الدین» مدیرعامل تعاونی روستایی در سال جاری خرید تضمینی توافقس کشمش انجام نشد. «روح الله عباسپور» نماینده بوئین زهرا، آبگرم و آوج در مجلس شورای اسلامی درباره کشمش به همشهری گفت: استان قزوین یکی از 3 استان برتر کشور در تولید کشمش به حساب می‌آید و در این استان 2 شهرستان تاکستان و بوئین زهرا بار تولید کشمش را به دوش می‌کشند.
سخنگوی کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی در این باره افزود: درکنار باغ‌های انگور خوشبختانه صنایع تبدیلی متناسب با نیاز وجود دارد، اما طی 2 سال گذشته بازار کشمش نیز از سوی ترکیه دچار مشکلاتش شده است.
جای خالی کشاورزان در تولید
کشاورزان اما در این پروسه پر پیچ و تاب تولید تا صادرات همواره نادیده گرفته می‌شوند و به نظر می‌رسد از نگاه همه حتی ما رسانه ای‌ها نیز گاهی دور می‌مانند. در این میانه پر حاشیه تولید تا صادرات کشمش، نقش اصلی را کشاورزان ایفا می‌کنند.
یکی از کشاورزان تاکستانی درباره ضعیت تولید و خرید کشمش به همشهری گفت: تاکستان بزرگ ترین تولید کننده کشمش در استان محسوب می‌شود، با این حال وضعیت باغ‌های انگور و کشمش تولیدی تاکستان قابل قبول نیست.
«ناصر رحمانی» افزود: وضعیت آب کشاورزی از یک سو و وضعیت خرید کشمش از کشاورزان و تولید کنندگان کشمش از سوی دیگر باعث شده تا در چند سال گذشته نتوانیم آن گونه که باید از محصولات تولیدی خود سود کافی ببریم و بعضاً متضرر شده ایم. وی اضافه کرد: برخی کارخانه داران کشمش را با قیمت بسیار نازل خریداری می‌کنند، در صورتی که این کشمش را بعد از صادرات به قیمت گزافی می‌فروشند و سود بالایی می‌برند.
این کشاورز تاکستانی ادامه داد: سال گذشته خرید تضمینی هم نتوانست دردی از کشاورزان دوا کند چرا که بدهی برخی کشاورزان همچنان پرداخت نشده و در واقع دولت نیز اقدام موثری در این زمینه نکرده است.
کشمش به گفته همه مسئولان از خرد و کلان، محصولی استراتژیک برای استان و کشور به حساب می‌آید، اما برآورد‌ها نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته هیچ اقدامی که بتواند تأثیر گذار باشد در این عرصه انجام نشده است. همچنان کشمش و معضلات پیش روی آن پا برجاست و گاهی در برخی موارد این معضلات پیچیده تر و دامن گیر بسیاری از کشاورزان و صادرکنندگان شده است.
صنایع تبدیلی که در کنار باغات انگور ساخته شده نیز نتوانست برای کشمش برندسازی کند و اکنون در بازارهای جهانی جای خالی یک برند اختصاصی برای کشمش تاکستان بیش از گذشته به چشم می‌خورد.