جهانیکردن فاجعه منا و تأکید بر مسئولیت دولت سعودی در جانباختن زائران در حریم امن الهی در نطق رئیسجمهور اسلامی ایران، آقای دکتر حسن روحانی، در مجمع عمومی سازمان ملل، از جهات بسیاری حائزاهمیت و از کارهای ماندگار ایشان است.
پیش از این هم آقای دکتر ظریف در فرصت بهدستآمده در مقر سازمان ملل، با کشورهای مختلف جهان و بهویژه کشورهای اسلامی بر سر چگونگی اداره مراسم حج، گفتوگوهای مفیدی داشتند.
سالهاست بنیسعود بیشترین استفاده سیاسی، اقتصادی و مذهبی را از این فریضه واجب جهان اسلام به عمل میآورد. آنها کتابهایی که علیه شیعه منتشر میکنند را تحت عنوان کار تبلیغی و فرهنگی، در همین ایام حج به صورت رایگان و در تیراژ بالا در اختیار حجاج کشورهای مختلف قرار میدهند. نرمش در برابر این مسائل، مشکلی از روابط ایران و عربستان حل نمیکند.
نگرانی درباره مواضع حکام سعودی در اینباره بیمورد است چراکه جهان شاهد بود رئیسجمهور ایران به سبب سوابق علمی و دیپلماتیک، با ادبیات فاخر و منطبقبر نرمهای جهانی درباره سوءمدیریت دولت عربستان در این حادثه سخن گفت.
واکنش شتابزده وزیر خارجه بیتجربه سعودی نیز حاکی از موفقیت دکتر روحانی در ایجاد توجه جهانی به ازدسترفتن جان بیش از چهارهزار مسلمان در حین مناسک حج امسال است. بههرحال ممکن است برخی تحلیلگران به کمتحرکیها در کشورهای اسلامی که البته بخشی از آن با دلارهای نفتی سعودی و فشار مالی این کشور بر سایر اعراب به دست آمده است، اشاره کنند و ایران را در مسئله پیگیری فاجعه منا، تنها فرض کنند.
آنها حتما از باب دفاع از منافع ملی ایران عنوان میکنند که بهتر است رویهای دیگر در قبال عربستان در پیش گرفته شود اما به باور نگارنده، اکنون برای قضاوت پیرامون این مسئله زود است. اینکه بهخاطر عبور شاهزادگان سعودی، مسیر حرکت حجاج در منا محدود شد، موضوعی است که تقریبا روی آن اتفاق نظر وجود دارد. از سوی دیگر، عربستان اساسا اجازه حضور کمیته حقیقتیاب از کشورهای مختلف برای بررسی ابعاد ماجرا را نداده است و بههرحال، افکار عمومی در جریان این مسائل قرار گرفته است. شرایط ایران در صحنه جهانی هم متفاوت است. با لحن آرام اما باصلابت مسئولان کشورمان و بهبود روابط جهانی ایران در دولت یازدهم، میتوان به نتیجهبخشبودن تلاشها در محکومیت عربستان امید داشت.
پس از کمکهای مالی و تسلیحاتی سعودیها به داعش و سایر گروههای تکفیری در سوریه و عراق، حمله به یمن و کشتار مردم بیدفاع این کشور فقیر و البته رفتارهای عجیب هیأت حاکمه جدید و ناپخته سعودی، آگاهیها در سطح منطقه و جهان نسبت به ماهیت نظام عربستان، بیشتر شده است. سؤال مبنایی ما در سالهای اخیر و بهویژه پس از حادثه تلخ منا، این است که چرا نباید از علمای شناختهشده کشورهای اسلامی که در زمینه امر حج و مناسک آن صاحب صلاحیت هستند، شورایی برای مشاوره و همکاری با دولت عربستان تشکیل شود؟ بنای کشورهای اسلامی و ایران، دخالت در امور داخلی عربستان نیست و امر اجرای حج میتواند در اختیار آنها باقی بماند اما انحصار روشهای مورد قبول وهابیت در اداره حرمین شریفین، در آینده میتواند نتایج ناگوارتری نیز در پی داشته باشد.
با آگاهیرسانی رئیسجمهور و وزیر امور خارجه و البته پیام بجا و بهموقع مقام معظم رهبری، بسیاری از رؤسای کشورهای جهان، دبیرکل سازمان ملل و پاپ، از این حادثه اظهار تأسف کردهاند اما دریغ از یک عذرخواهی یا اظهار تأسف از سوی بنیسعود. «منطق دلار» آلسعود که در همه کشورهای جهان، مسجد و مدرسه دینی و کتابخانه میسازند، به تروریستها کمک مالی میکنند و با بهراهانداختن جنگهای منطقهای و طایفهای، امنیت خاورمیانه و جهان را به مخاطره میاندازند، بهتدریج کارایی خود را از دست داده است.
نگارنده پس از ٥٠ سال سابقه فعالیتهای مذهبی، سیاسی و دیپلماتیک که عمده آن در حوزه جهان عرب بوده است، اعتقاد دارم که میتوان کارشکنیهای مصر و عربستان را جدی نگرفت. در مذاکرات هستهای ایران و گروه ١+٥، وزیر خارجه وقت عربستان با پرواز اختصاصی، به محل مذاکرات رفت تا مانع از توافق شود اما روش اصولی و حرفهای دیپلماتهای ما و رئیسجمهور، سرانجام نتیجه داد و لابی عربستان به نتیجه نرسید.
ایران براساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحت حتما با همه کشورها بهدنبال روابط منطبقبر منافع دوجانبه است اما نوع رفتار سعودیها بهویژه در دو سال اخیر که دولت یازدهم برای بهبود روابط تلاش بسیاری کرده، نشان میدهد، حکام سعودی بهدنبال شیوههای تخریبی علیه ایران هستند و علاقهای به تفاهم بر پایه اصول دیپلماتیک ندارند.
*رئیس پیشین نمایندگی ایران در مصر / شرق