یکی از اقشار آسیبپذیر جامعه خانوادههای زندانیان هستند که متأسفانه به علت دیدگاهی که نسبت به این افراد وجود دارد و از طرفی به علت حضور یکی از اعضا خانواده و در برخی موارد سرپرست خانواده در زندان با مشکلات عدیدهای روبهرو هستند که در این میان نقش برخی نهادها و انجمنهای مردمی و خودجوش در کاهش آلام این افراد بسیار مؤثر است.
انجمن حمایت از خانوادههای زندانیان یکی از این نهادها است که برای آگاهی از چگونه کار این اداره در شهرستان ورامین به گفتوگو با فرضالله بختیاری قدیمیترین عضو این اداره و حسین خلیلی مدیرعامل انجمن حمایت از زندانیان پرداختیم که در ادامه آن را میخوانید.
تسنیم: از چه سالی در این انجمن شروع به کار کردید؟
بختیاری: 37 سال در راهآهن خدمت کردم، زمانی که بازنشسته شدم طبق درخواست زندی دادستان وقت ورامین، انجمن حمایت از زندانیان به من، سعیدی و دو نفر دیگر واگذار شد، افراد بسیاری وارد انجمن شدند و رفتند اما من و اردستانی در انجمن ماندگار شدیم و اکنون هم عضو افتخاری انجمن هستم.
در آن زمان شهرستانهای فعلی ورامین، قرچک، پیشوا و پاکدشت فقط یک انجمن داشت که ما آن را اداره میکردیم و بیش از 650 خانوار تحت پوشش داشتیم که به هیچ وجه بودجه مردمی و دولتی نداشتیم در حالی که انجمن 550 هزار تومان هم بدهی داشت دو پیکان و یک سری وسایل داشتیم که ماشینها را فروختیم و بدهیها را دادیم.
اما در ادامه کار درآمدهایی را برای انجمن تدارک دیدیم، چند پیکان خریدیم و به راهنمایی و رانندگی دادیم تا امتحانات شهری را با آن انجام دهند و مبلغی را هم به انجمن بدهند، همچنین یک پارکینگ برای نگهداری موتورهای توقیفی ساختیم و درآمد دیگر ما از یک معدن شن و ماسه در منطقه جمالآباد پاکدشت بود که فرمانداری خریده بود و 40 هزار متر از آن را به ما واگذار کرده بود که از آن بهرهبرداری میکردیم، بعد از چند سال سعی کردیم از آن درآمدها و 100 متر زمینی که فرمانداری به انجمن هدیه کرده بود، ساختمان فعلی را بسازیم.
تسنیم: چرا از کمکهای مردمی استفاده نمیکردید؟
بختیاری: در این 17- 18 سال دادستانی با این استدلال که وابسته با دادگستری هستیم؛ ما را از دریافت کمکهای مردمی منع کرده بود و ریالی از کسی دریافت نکردیم؛ اما بعد از اینکه پاکدشت از ما جدا شد و آقای طاهری مدیرعامل انجمن شد فعالیتها افزایش پیدا کرد و جلساتی تشکیل شد و قرار بر این شد که جشنهای حمایت از خانوادههای زندانیان برگزار شود، و اکنون هم دادستان با دریافت کمکهای مردمی موافقت کرده است.
تسنیم: آقای خلیلی شما به عنوان مدیرعامل انجمن مشکلات خانوادههای زندانیان را در چه مواردی میبینید؟
خلیلی: آسیبپذیرترین قشر جامعه ما خانوادههای زندانیان هستند، به این علت که این خانواده مجبور است زندانی بودن سرپرست خانواده را مخفی کند و اینکه مسائل مختلفی در این خانوادهها وجود دارد که این افراد نمیتوانند مشکلاتشان را حتی با نزدیکترین افراد از آشنایان و فامیل مطرح کنند، و مشکلات اجتماعی متعددی گریبانگیر آنها است.
از زندانی بودن سرپرست خانواده گرفته که اگر در مدرسه بدانند که پدر دانشآموز زندانی است که دفتردار مدرسه گرفته تا کل دانشآموزان رفتارشان تغییر میکند و اگر دختر دمبختی باشد خواستگارش برمیگردد و اگر کسی بخواهد با آنها معاملهای انجام دهد از این کار منصرف میشود و اگر هم شخص یک بار به زندان برود سابقهدار محسوب میشود، که این مسئله نیز مشکلات بعدی را برای فرد به همراه دارد، بر این اساس بسیاری از این افراد صورت خود را با سیلی سرخ نگه میدارند؛ اما در زندگی آنها مسائلی اتفاق میافتد که برخی از آنها گفتنی نیست.
در هر صورت فردی جرمی مرتکب شده و طبق قانون باید مجازات شود؛ اما در اینجا خانوادهای وجود دارد که هیچ جرمی انجام نداده، ولی باید تقاص گناه دیگری را بدهد و حتی مجازات شدیدتر از خود فرد را فرزند او باید به دوش بکشد.
تسنیم: فرق انجمن حمایت از خانوادههای زندانیان با سایر انجمنهای خیریه چیست؟
خلیلی: با اینکه در بسیاری از خیریهها فعالیت داشتم، اینجا برایم دلچسبتر بوده است، در جاهای دیگر اگر کاری را برای فرد انجام دهیم، فرد بازمیگردد و تشکر میکند؛ اما در اینجا نه ما دوست داریم زندانی و خانوادهاش دوباره به اینجا برگردند و نه او دوست دارد بیاید، نه تقدیر و تشکر لازم است و نه قدردانی، ما فقط میخواهیم پرونده دیگری برای فرد تشکیل نشود و همین برای ما کافی است و از این نظر اینجا اجر و مزد بیشتری دارد و میتوانیم بگوییم اینجا تنها رضای خدا مدنظر است.
حتی موردی داشتیم فردی 100 بسته غذایی را برای کمک به خانوادههای زندانیان فرستاده و نه نامی از آن فرد مطرح شده و نه ما نام زندانیانی که کمک را دریافت کردهاند میآوریم، و قانون هم چنین اجازهای را به ما نمیدهد.
تسنیم: فعالیتهای انجمن در چه زمینههایی است؟
خلیلی: زمینه کاری ما بسیار گسترده است، الان در آیتمبندی که در حال انجام است تعداد پروندههای حبس ابد، اعدامیها، تعداد دانشجوها در خانواده زندانیان، نیاز به اشتغال فرزندان زندانیان، فرزندان دم بخت و... بررسی میشود؛ چرا که اگر اینها را به گوش خیّرین برسانیم، آنها میتوانند راحتتر به این عزیزان کمک کنند، مثلاً ممکن است خیّری پیدا شود که بگوید من 2 کارگر میخواهم یا 2 چرخ خیاطی میدهم که فردی کار کند و یا هزینه دانشجویی را به عهده بگیرد.
ما در کنار کمکهای مالی در زمینههای فرهنگی نیز فعالیت داریم، مثلاً کتابی را در سبد کالا قرار میدهیم و از آن کتاب سوالی را طرح میکنیم و به برندگان طرح جوایزی میدهیم، عین همین کار را برای زندانیها هم انجام میدهیم و اینها همان چیزهایی است که ماندگار است ضمن اینکه کارهای بسیاری هست که انجام نشده است، و آن اینکه میتوانیم از زندان رفتن بسیاری از افراد جلوگیری کنیم، که اگر همه خیریهها جمع شوند به عنوان یک گروه پیشگیری میتوانند به خوبی عمل کنند.
به عنوان مثال اگر در یک خانواده سیگار نباشد، به مواد کشیده نمیشوند و اگر گرایش به مواد نباشد سرقت کاهش پیدا میکند و در نتیجه زندان رفتنها کمتر میشود و این روند سلسلهوار ادامه دارد.
تسنیم: با کدام ارگانها همکاری دارید؟
خلیلی: ما با تمام ادارات، ارگانها و NGOها همکاری داریم، و اگر سر ماه شود و ببینیم خوار و بار نداریم که به خانوادهها بدهیم هر جوری شده با خواهش و از بلندگوی مسجد و تریبون نمازجمعه یا هرجای دیگر به مردم میرسانیم که به کمک بیایند؛ چون ما برای خودمان نمیخواهیم محکم صحبت میکنیم و چون حرف ما از از دل گفته میشود به دل مردم مینشیند و مردم هم کمک میکنند.
من در طول این مدّتی که در اینجا فعالیت میکنم دست خالی از هیچ اداره و هیچ خیّری بازنگشتهام و هرجا رفتهام ما را با روی خوش پذیرفتهاند.
تسنیم: در حال حاضر چه تعداد از خانوادههای زندانیان را تحت پوشش دارید؟
خلیلی: ما قریب به 200 خانواده تحت پوشش داریم که به طور جاری هستند و ماهانه خدمات میدهیم و حدود 400 پرونده موردی داریم که مثلاً زندانی آزاد شده و مشکلی برایش به وجود آمده و یا جوانی است که زن و بچه ندارد که کدخدامنشی انجام میدهیم برای اینکه حکم اجرا نشود، تا اینکه بتوانیم از خانواده قاتل پولی بگیریم به خانوادهای بدهیم که پدر خود را از دست داده است.
البته ما اصلاً به این پایبند نیستیم که خانواده تحتپوشش در منطقه ورامین باشند و اگر حتی در منطقه ورامین هم نباشند و درخواستی باشد در حد توان تلاش میکنیم تا رضایت شاکی را جلب کنیم و در این مسئله اصلاً محدودیت نداریم.
در کل به100درصد افرادی که ساکن شهرستان ورامین هستند و به ما مراجعه کردهاند پاسخ دادهایم، و تنها در بین آنها یک استعلامی از زندان مربوطه از هر نقطه ایران انجام میدهیم و اگر پاسخ آمد که سرپرست خانواده در زندان است میشود عضو رسمی انجمن ما، و حتی تا مدّتی پس از خارج شدن از زندان هم از آنها حمایت میکنیم.
تسنیم: به طور متوسط هر سال چه تعداد زندانی را آزاد میکنید؟
خلیلی: حدوداً سالی 20-30 زندانی آزاد میشوند، مثلاً در سال 95، 30 زندانی را آزاد کردیم و سال قبل از آن 2 نفر اعدامی داشتیم که آزاد شدند؛ البته ما در مسائل مربوط به دادگستری و حکم هیچ دخالتی نداریم، ولی به عنوان مثال زمانی برای دریافت رضایت تلاش کردهایم و کارمان نیمه تمام مانده، در اینگونه مواقع از دادگستری میخواهیم به متهم مرخصی بدهد تا کار را به پایان برسانیم.
تسنیم: مردم چگونه میتوانند در این کار خیر سهیم شوند؟
خلیلی: جشن حمایتی ما در ماه مبارک رمضان برگزار میشود و در طول سال هم اگر کسی روی خوش به ما نشان دهد ما دست نیاز به سمتش دراز میکنیم، اگر کسی بخواهد به ما کمکی کند حتی به اندازه روزی 1000 تومان تا روزی یک ساعت وقت گذاشتن یا اقدام برای جلب رضایت یک خانواده شاکی یا سبد کالا، هر کدام را شخص حاضر باشد کمک کند ما دستش را میفشاریم و همانطور که هیچ مددجویی از اینجا دست خالی بیرون نمیرود هیچ خیّری هم دست خالی نمیرود؛ حتی گاهی ما نمیتوانیم یک زندانی را آزاد کنیم؛ اما میتوانیم به او آرامش بدهیم و یک مددکار اجتماعی را برای کمک به خانواده بفرستیم.
کشور ما در بسیاری از امور خیّریه رتبه اول را دارد، ما عّیاران را در سالها قبل از اسلام داشتهایم یا در دین زرتشت عبارات رفتار نیک، گفتار نیک و کردار نیک را داشتهایم، اینها در خون ما است و از بین نمیرود، این فرهنگ ما است و اسلام اینها را کامل کرده است، و تجربه به من ثابت کرده است که اگر قدمی که برمیداریم برای رضای خدا باشد خدا هم ما را کمک میکند تا بتوانیم مؤثر واقع شویم.