اطلاعات
روزنامه اطلاعات در یادداشت امروز خود با عنوان «ضرورت‌های سرمایه‌گذاری خارجی» با قلم دکتر شبان شهیدی مودب، اینگونه آورده است:
بنا بر ارقام منتشر شده از سوی منابع مالی معتبر بین‌المللی، سال ۲۰۱۹ میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایالات متحده آمریکا به ۲۵۱ میلیارد دلار و در چین به ۱۳۴ میلیارد دلار رسید. سال ۲۰۲۰ به دلیل درگیر شدن امریکا با مشکل ویروس کرونا، چین در جذب سرمایه‌های خارجی گوی سبقت را از امریکا ربود و توانست ۱۴در صد بیشتر از سال گذشته سرمایه خارجی جذب کند. هندوستان نیز در سال ۲۰۲۰ مبلغ ۵۷ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرد که ۵٫۷ میلیارد آن توسط شرکت فیس‌بوک و ۴٫۵ میلیارد دلار آن به‌وسیله شرکت گوگل تأمین شد. در همین مدت کشور ترکیه توانست مبلغ ۸ میلیارد دلار از اتحادیه اروپا، امریکا و کشور‌های عربی جذب کند. از سوی دیگر امارات عربی متحده اعلام کرده‌است که سال ۲۰۲۱ مبلغ ۱۴ میلیارد دلار در انگلیس سرمایه‌گذاری می‌کند و ژاپن در مقام سومین اقتصاد بزرگ جهان در رشته‌های مختلف ۲۲۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. سرمایه‌گذاری‌ها در کشور‌هایی که دارای منابع کانی و نفت و گاز هستند بیشتر در همین سه مقوله انجام می‌شود در حالی که در ممالک صنعتی درزمینه‌های مالی، بیمه، تجارت، ارتباطات راه دور و املاک سرمایه خارجی جذب می‌شود. البته کار ارزان و پایین‌بودن دست مزد نیرو‌های متخصص دو جاذبه سرمایه‌گذاری برای کشور‌های ثروتمند به حساب می‌آید.
از زمان استقرار دولت جدید، شماری از وزرا در مناسبت‌های گوناگون خواستار سرمایه‌گذاری در ایران شده‌اند و رئیس‌جمهوری نیز که قبلا چنین تقاضایی را تکرار کرده بود در دیدار با ایرانیان مقیم تاجیکستان مجددا به این ضرورت تأکید نموده و گفته‌است که دولت وی سرمایه و امنیت سرمایه‌گذار را تضمین می‌کند. البته در ۱۶ سال گذشته چنین تقاضایی به دفعات تکرار شده و در اکثر موارد هم بدون جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ارقام گمراه‌کننده چندی اعلام شده است. در این رابطه یاد‌آوری چند نکته ضروری به نظر می‌رسد:
۱- نباید سرمایه‌گذاری خارجی را در ارقام ارزی که به کشور وارد می‌شود خلاصه کرد. ورود تکنولوژی‌های جدید در کنار سرمایه یکی از امتیاز‌های ورود سرمایه خارجی است.
۲- امکانات داخلی کشور ما به معنای واقعی کلمه فراوان است و اغراق نخواهد بود اگر گفته شود که در صورت جلب اعتماد سرمایه‌داران داخلی توسط دولت، کشور نیاز کمتری به سرمایه خارجی خواهد داشت.
۳- وقتی می‌توان در رسانه‌ها از ورود سرمایه خارجی به کشور صحبت کرد که علاوه برامضای یادداشت تفاهم اولیه، اطمینان حاصل شده باشد که شرکت سرمایه‌گذار در محل معتبری خارج از کشور ثبت شده باشد، بانک تأمین کننده اعتبار سرمایه‌گذار مشخص باشد؛ همچنین سرمایه‌گذار خارجی در یکی از بانک‌های رسمی و معتبر کشور حساب باز کرده و مبلغ قابل ملاحظه‌ای ارز وارد کشور کرده باشد.
۴- ثبات سیاسی حکومت‌ها، خوشنام بودن کشورها در محافل مالی جهانی، عدم دیوانسالاری اداری و نبود فساد مالی در کشورها، تضمین برای بازگشت سرمایه اولیه و سود حاصل از آن و بالاخره ثبات پول ملی کشورها از دیگر ضروریات برای جذب سرمایه‌گذار خارجی است.
متأسفانه در کشور ما رسم براین بوده که به محض امضای یادداشت تفاهم اولیه با یک شرکت یا سرمایه‌گذار خارجی، مسؤولان مربوطه، نوعا، مصاحبه و اعلام می‌کنند که فلان میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده‌اند؛ در حالیکه شمار زیادی از همین یادداشت تفاهم‌ها محقق نشده‌اند. در چندین مورد هم که کار پیشرفته، به دلیل فشار‌های خارجی و تحریم‌های بانکی، افراد یا شرکت‌های سرمایه‌گذار پس کشیده و موفق به سرمایه‌گذاری در کشور ما نشده‌اند؛ در حالی که اگر فشار‌ها و تحریم‌های خارجی مرتفع شوند، ایران علاوه بر داشتن زمینه‌های جذاب برای سرمایه‌گذارخارجی، از دو امتیاز نیرو‌های متخصص داخلی و منابع عظیم نفت و گاز برخوردار است که دو جاذبه انحصاری برای سرمایه‌گذار غیر ایرانی تلقی می‌شوند. ضرورت مورد توجه دیگر، تأمین زیر ساخت‌های جذب سرمایه خارجی و هم‌آهنگی دستگاه‌های موجود از جمله گمرک، بانک‌ها، سازمان سرمایه‌گذاری خارجی، ثبت شرکت‌ها، نیروی انتظامی و وزارت کار و امور خارجه در کشور و برطرف کردن ضعف‌های موجود است.
در دنیای امروز، کشورها برای جذب سرمایه خارجی به‌شدت با یکدیگر رقابت می‌کنند. اگر قرار باشد که ایران از این ابزارتوسعه بهره‌مند شود، علاوه بر اطلاعات دقیقی که باید در اختیار نمایندگی‌های ما در خارج قرار گیرد، رایزنان اقتصادی و نمایندگان وزارت بازرگانی خارج از ایران هم باید به زبان محل مأموریت خود مسلط باشند و برای برقراری تماس‌های روزانه فعالیت کنند. در این راستا یکی از منابع درآمد شبکه‌های تلویزیونی بین المللی، پخش آگهی‌های مربوط به جاذبه‌های سرمایه‌گذاری خارجی در کشورها است. با این حال از اهم جذابیت‌ها برای خارجیان علاوه بر اعتبار اقتصادی کشورها، تصویری‌است که در اذهان عمومی از آن‌ها ترسیم شده است. برای مثال در مورد کشور برمه (میانمار) تا زمانی که خانم آن سان سوچی در زندان بود، دولت نظامی برمه برای جذب سرمایه خارجی مشکل داشت، اما وقتی نامبرده از زندان آزاد شد و در دولت شرکت کرد، اعتبار جهانی او موجب شد تا اقبال بین‌المللی به این کشور ثروتمند زیاد شود و امکان جذب سرمایه‌های غیر چینی به این کشور افزایش یابد.
باتوجه به اوضاع متغیر بین‌المللی، مؤسسات مختلفی در دنیا، خطرپذیری سرمایه‌گذاری در کشورها را مطالعه می‌کنند. یکی از مؤلفه‌های مهم در این رابطه، ثبات سیاسی کشورهااست. در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب، علیرغم سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه شرکت‌های معتبر خارجی در ایران در حوزه‌های صنعتی، کشاورزی، شیمیایی، لوازم خانگی و …، اما به نظر می‌رسد با توجه به ظرفیت‌هایی که داشتیم کمتر از انتظار بودند و می‌توانستند بسیار بیشتر باشند. البته از سال ۱۳۵۲ به بعد که درآمد نفتی ایران ارقام نجومی شد، رژیم پهلوی خود به سرمایه‌گذاری در فرانسه، آلمان، انگلیس و چندین کشور افریقایی پرداخت.
گفتنی است در گذشته که کشور چین به‌عنوان یک قدرت بزرگ مالی در جهان مطرح نشده بود، کشور‌های سرمایه‌گذار در اجرای پروژه‌هایشان به‌جز نیرو‌های متخصص خود از نیرو‌های محلی استفاده می‌کردند، اما چینی‌ها از زمانی که به قدرت فوق‌العاده مالی و صنعتی تبدیل شدند اصرار دارند از انبوه نیروی کاری چینی در اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری خود استفاده کنند. این علاقه‌مندی چینی‌ها در کشور‌هایی که نیروی تحصیلکرده کافی ندارند مانعی ایجاد نمی‌کند، اما در برخی کشورها از جمله ایران و هندوستان که میلیون‌ها نیروی کار جویای شغل دارند، مشکل‌زا بوده و چنین دولت‌هایی به راحتی تن به سرازیر شدن هزاران کارگر چینی به کشورشان نمی‌دهند.
در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، وجود مواد خام و بندر برای صادرات و امکان دسترسی به بازار‌های نزدیک نیز مهم است. در این رابطه، کشور ما هم از نظر کانی، غنی است و هم از نظر دسترسی به آسیای میانه و قفقاز، راه‌های مواصلاتی امن دارد؛ از این رو؛ توسعه بنادر یکی از تسهیلات مهم برای جذب سرمایه خارجی تلقی می‌شود. بندر چابهار در این زمینه اهمیت خاصی دارد و بنادر قشم و کیش نیز می‌توانند برای دبی رقیب مناسبی شوند، به شرطی که تسهیلات گمرکی و بانکی دریافت کنند و صادرات از این بنادر بر واردات تقدم داشته باشد.
خلاصه سخن این که ایران یکی از نادر کشور‌های دنیا است که تقریبا همه امتیاز‌های جذب سرمایه خارجی را دارد؛ به شرطی که سیاست دولت در این زمینه، روشن و در درازمدت تعریف شده و دارای چشم‌انداز راهبردی باشد و روابط بین‌المللی ما از چنبره تحریم‌ها خارج شود و شفاف‌سازی جای شعار‌های بدون عمل را بگیرد.
بنا بر ارقام منتشر شده از سوی منابع مالی معتبر بین‌المللی، سال ۲۰۱۹ میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایالات متحده آمریکا به ۲۵۱ میلیارد دلار و در چین به ۱۳۴ میلیارد دلار رسید. سال ۲۰۲۰ به دلیل درگیر شدن امریکا با مشکل ویروس کرونا، چین در جذب سرمایه‌های خارجی گوی سبقت را از امریکا ربود و توانست ۱۴در صد بیشتر از سال گذشته سرمایه خارجی جذب کند. هندوستان نیز در سال ۲۰۲۰ مبلغ ۵۷ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرد که ۵٫۷ میلیارد آن توسط شرکت فیس‌بوک و ۴٫۵ میلیارد دلار آن به‌وسیله شرکت گوگل تأمین شد. در همین مدت کشور ترکیه توانست مبلغ ۸ میلیارد دلار از اتحادیه اروپا، امریکا و کشور‌های عربی جذب کند. از سوی دیگر امارات عربی متحده اعلام کرده‌است که سال ۲۰۲۱ مبلغ ۱۴ میلیارد دلار در انگلیس سرمایه‌گذاری می‌کند و ژاپن در مقام سومین اقتصاد بزرگ جهان در رشته‌های مختلف ۲۲۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. سرمایه‌گذاری‌ها در کشور‌هایی که دارای منابع کانی و نفت و گاز هستند بیشتر در همین سه مقوله انجام می‌شود در حالی که در ممالک صنعتی درزمینه‌های مالی، بیمه، تجارت، ارتباطات راه دور و املاک سرمایه خارجی جذب می‌شود. البته کار ارزان و پایین‌بودن دست مزد نیرو‌های متخصص دو جاذبه سرمایه‌گذاری برای کشور‌های ثروتمند به حساب می‌آید.
از زمان استقرار دولت جدید، شماری از وزرا در مناسبت‌های گوناگون خواستار سرمایه‌گذاری در ایران شده‌اند و رئیس‌جمهوری نیز که قبلا چنین تقاضایی را تکرار کرده بود در دیدار با ایرانیان مقیم تاجیکستان مجددا به این ضرورت تأکید نموده و گفته‌است که دولت وی سرمایه و امنیت سرمایه‌گذار را تضمین می‌کند. البته در ۱۶ سال گذشته چنین تقاضایی به دفعات تکرار شده و در اکثر موارد هم بدون جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ارقام گمراه‌کننده چندی اعلام شده است. در این رابطه یاد‌آوری چند نکته ضروری به نظر می‌رسد:
۱- نباید سرمایه‌گذاری خارجی را در ارقام ارزی که به کشور وارد می‌شود خلاصه کرد. ورود تکنولوژی‌های جدید در کنار سرمایه یکی از امتیاز‌های ورود سرمایه خارجی است.
۲- امکانات داخلی کشور ما به معنای واقعی کلمه فراوان است و اغراق نخواهد بود اگر گفته شود که در صورت جلب اعتماد سرمایه‌داران داخلی توسط دولت، کشور نیاز کمتری به سرمایه خارجی خواهد داشت.
۳- وقتی می‌توان در رسانه‌ها از ورود سرمایه خارجی به کشور صحبت کرد که علاوه برامضای یادداشت تفاهم اولیه، اطمینان حاصل شده باشد که شرکت سرمایه‌گذار در محل معتبری خارج از کشور ثبت شده باشد، بانک تأمین کننده اعتبار سرمایه‌گذار مشخص باشد؛ همچنین سرمایه‌گذار خارجی در یکی از بانک‌های رسمی و معتبر کشور حساب باز کرده و مبلغ قابل ملاحظه‌ای ارز وارد کشور کرده باشد.
۴- ثبات سیاسی حکومت‌ها، خوشنام بودن کشورها در محافل مالی جهانی، عدم دیوانسالاری اداری و نبود فساد مالی در کشورها، تضمین برای بازگشت سرمایه اولیه و سود حاصل از آن و بالاخره ثبات پول ملی کشورها از دیگر ضروریات برای جذب سرمایه‌گذار خارجی است.
متأسفانه در کشور ما رسم براین بوده که به محض امضای یادداشت تفاهم اولیه با یک شرکت یا سرمایه‌گذار خارجی، مسؤولان مربوطه، نوعا، مصاحبه و اعلام می‌کنند که فلان میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده‌اند؛ در حالیکه شمار زیادی از همین یادداشت تفاهم‌ها محقق نشده‌اند. در چندین مورد هم که کار پیشرفته، به دلیل فشار‌های خارجی و تحریم‌های بانکی، افراد یا شرکت‌های سرمایه‌گذار پس کشیده و موفق به سرمایه‌گذاری در کشور ما نشده‌اند؛ در حالی که اگر فشار‌ها و تحریم‌های خارجی مرتفع شوند، ایران علاوه بر داشتن زمینه‌های جذاب برای سرمایه‌گذارخارجی، از دو امتیاز نیرو‌های متخصص داخلی و منابع عظیم نفت و گاز برخوردار است که دو جاذبه انحصاری برای سرمایه‌گذار غیر ایرانی تلقی می‌شوند. ضرورت مورد توجه دیگر، تأمین زیر ساخت‌های جذب سرمایه خارجی و هم‌آهنگی دستگاه‌های موجود از جمله گمرک، بانک‌ها، سازمان سرمایه‌گذاری خارجی، ثبت شرکت‌ها، نیروی انتظامی و وزارت کار و امور خارجه در کشور و برطرف کردن ضعف‌های موجود است.
در دنیای امروز، کشورها برای جذب سرمایه خارجی به‌شدت با یکدیگر رقابت می‌کنند. اگر قرار باشد که ایران از این ابزارتوسعه بهره‌مند شود، علاوه بر اطلاعات دقیقی که باید در اختیار نمایندگی‌های ما در خارج قرار گیرد، رایزنان اقتصادی و نمایندگان وزارت بازرگانی خارج از ایران هم باید به زبان محل مأموریت خود مسلط باشند و برای برقراری تماس‌های روزانه فعالیت کنند. در این راستا یکی از منابع درآمد شبکه‌های تلویزیونی بین المللی، پخش آگهی‌های مربوط به جاذبه‌های سرمایه‌گذاری خارجی در کشورها است. با این حال از اهم جذابیت‌ها برای خارجیان علاوه بر اعتبار اقتصادی کشورها، تصویری‌است که در اذهان عمومی از آن‌ها ترسیم شده است. برای مثال در مورد کشور برمه (میانمار) تا زمانی که خانم آن سان سوچی در زندان بود، دولت نظامی برمه برای جذب سرمایه خارجی مشکل داشت، اما وقتی نامبرده از زندان آزاد شد و در دولت شرکت کرد، اعتبار جهانی او موجب شد تا اقبال بین‌المللی به این کشور ثروتمند زیاد شود و امکان جذب سرمایه‌های غیر چینی به این کشور افزایش یابد.
باتوجه به اوضاع متغیر بین‌المللی، مؤسسات مختلفی در دنیا، خطرپذیری سرمایه‌گذاری در کشورها را مطالعه می‌کنند. یکی از مؤلفه‌های مهم در این رابطه، ثبات سیاسی کشورهااست. در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب، علیرغم سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه شرکت‌های معتبر خارجی در ایران در حوزه‌های صنعتی، کشاورزی، شیمیایی، لوازم خانگی و …، اما به نظر می‌رسد با توجه به ظرفیت‌هایی که داشتیم کمتر از انتظار بودند و می‌توانستند بسیار بیشتر باشند. البته از سال ۱۳۵۲ به بعد که درآمد نفتی ایران ارقام نجومی شد، رژیم پهلوی خود به سرمایه‌گذاری در فرانسه، آلمان، انگلیس و چندین کشور افریقایی پرداخت.
گفتنی است در گذشته که کشور چین به‌عنوان یک قدرت بزرگ مالی در جهان مطرح نشده بود، کشور‌های سرمایه‌گذار در اجرای پروژه‌هایشان به‌جز نیرو‌های متخصص خود از نیرو‌های محلی استفاده می‌کردند، اما چینی‌ها از زمانی که به قدرت فوق‌العاده مالی و صنعتی تبدیل شدند اصرار دارند از انبوه نیروی کاری چینی در اجرای پروژه‌های سرمایه‌گذاری خود استفاده کنند. این علاقه‌مندی چینی‌ها در کشور‌هایی که نیروی تحصیلکرده کافی ندارند مانعی ایجاد نمی‌کند، اما در برخی کشورها از جمله ایران و هندوستان که میلیون‌ها نیروی کار جویای شغل دارند، مشکل‌زا بوده و چنین دولت‌هایی به راحتی تن به سرازیر شدن هزاران کارگر چینی به کشورشان نمی‌دهند.
در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، وجود مواد خام و بندر برای صادرات و امکان دسترسی به بازار‌های نزدیک نیز مهم است. در این رابطه، کشور ما هم از نظر کانی، غنی است و هم از نظر دسترسی به آسیای میانه و قفقاز، راه‌های مواصلاتی امن دارد؛ از این رو؛ توسعه بنادر یکی از تسهیلات مهم برای جذب سرمایه خارجی تلقی می‌شود. بندر چابهار در این زمینه اهمیت خاصی دارد و بنادر قشم و کیش نیز می‌توانند برای دبی رقیب مناسبی شوند، به شرطی که تسهیلات گمرکی و بانکی دریافت کنند و صادرات از این بنادر بر واردات تقدم داشته باشد.
خلاصه سخن این که ایران یکی از نادر کشور‌های دنیا است که تقریبا همه امتیاز‌های جذب سرمایه خارجی را دارد؛ به شرطی که سیاست دولت در این زمینه، روشن و در درازمدت تعریف شده و دارای چشم‌انداز راهبردی باشد و روابط بین‌المللی ما از چنبره تحریم‌ها خارج شود و شفاف‌سازی جای شعار‌های بدون عمل را بگیرد.
