نیروگاه حرارتی شهید مفتح همدان (در دشت کبود راهنگ در کیلومتر ۴۵ جاده همدان - تهران)، یکی از نیروگاههای ایران از نوع حرارتی با ظرفیت تولید ۱۰۰۰ مگاوات است که شامل ۴ واحد بخار ۲۵۰ مگاواتی در زمینی به مساحت ۲۷۰ هکتار است. فلسفه احداث نیروگاه شهید مفتح عبارت بود از لزوم پایداری انرژی الکتریکی و جبران افت ولتاژ خطوط در غرب کشور و همچنین سایر مزایای طرح از جمله بهره مندی از توسعه و رونق اقتصادی منطقه بود که در سال ۱۳۶۰ وزارت نیرو مطالعات مربوط به تعیین موقعیت احداث یک نیروگاه جدید در غرب کشور (مناطقی شامل استانهای کردستان، ایلام، باختران، همدان، لرستان و مرکزی) را به شرکت توانیر واگذار نمود. براین اساس درسال ۱۳۶۱ گزارش ”بررسی امکانات منطقه غرب جهت احداث نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی“ تهیه و ارائه گردید.
مدیر عامل شرکت مدیریت تولید برق شهید مفتح، در گفتگوی اختصاصی با تابناک همدان، گفت: نیروگاه شهید مفتح یکی از نیروگاههای ممتاز کشور است که از ابتدای نصب و راه اندازی با فراز و فرودهای متعددی روبرو بوده است که یکی از مهمترین چالشهای آن تامین آب مورد نیاز است.
فلسفه احداث نیروگاه شهید مفتح همدان
امیر نریمانی با اشاره به فلسفه احداث نیروگاه شهید مفتح افزود: در سال ۱۳۶۱ گزارش مطالعات در یک دوره ۳۲ ساله ماقبل و همچنین برداشت آب و افزایش مداوم سطح آبهای زیرزمینی مورد مطالعه قرار گرفت و ملاحظه شد که در صورت برداشت بیست میلیون متر مکعب آب در سال توسط نیروگاه هیچگونه کمبود و مشکلی برای منطقه به وجود نخواهد آمد و برای انتخاب مکان نیروگاه که با توجه به دسترسی به شبکههای برق، گاز، جاده، زمین، ... و برخی موارد دیگر مانند شرایط اجتماعی، امنیتی، ... و همچنین وفور آب، این مکان برای محل نصب نیروگاه مناسب است و بنابراین بر اساس این مطالعات مکان نیروگاه انتخاب گردید.
وی خاطر نشان ساخت: درسال ۱۳۶۴ کارهای اجرائی اولیه و مقدماتی از قبیل: برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکاران و در سال ۱۳۶۹ نصب واحدها آغاز و سال ۱۳۷۳ اولین واحد نیروگاه وارد مدار شد.
ریشه یابی پدیدههای کم آبی و فروچاله در منطقه
نریمانی با اشاره به پیدایش فروچالهها نیز گفت: مهمترین مشکلات منطقه که سهوا تا حدودی نیز به نیروگاه نسبت داده میشود دو پدیده «کم آبی» و «فروچاله» است و این دو به هم وابسته هستند و بررسی تاریخچه وضعیت آبهای زیر زمینی در محدوده مورد نظر کمک زیادی به آگاهی از سیر وقوع این پدیدهها مینماید در نتیجه علل اصلی را شناخته و برای کاهش آثار مخرب انها میتوان راه حل انتخاب و برنامه ریزی نمود.
وی با بیان اینکه ریشه یابی و تجزیه و تحلیل علل اصلی و عمده کم آبی برای کاهش آثار زیان بار آنها لازم است، افزود: به منظور شناخت و بهره بیشتر از این روند آمار چند دوره متفاوت را بر مبنای مستندات موجود مورد توجه قرار میدهیم:
دوره اول: از سال (۱۳۴۵ تا ۱۳۵۴) کاملترین گزارش این دوره در سال ۱۳۵۵ توسط امور توسعه منابع آب، بنام طرح مطالعات منابع آب و تأمین آب منطقه همدان تهیه شده و اظهار میدارد: مجموع برداشت آب از سفرههای اصلی در کل استان همدان در سال ۱۳۴۶ معادل ۲۲۸ میلیون متر مکعب (م. م. م.) و در سال ۱۳۵۴ معادل ۶۲۷ م. م. م. - ورودی سالیانه به منابع آب دشت کبودراهنگ در طول این سالها تقریبا ۱۲۶ م. م. م. گزارش گردیده که برداشت در سال ۱۳۴۶ معادل ۳۴ م. م. م. و در سال ۱۳۵۴ معادل ۱۰۴ م. م. م. آمار داده شده و با توجه به این که همواره ورودی بیشتر از برداشت بوده از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۴ سطح آب در حدون نیم متر بالاتر آمده و در سال ۱۳۵۴ در برخی مناطق به ۲ متر رسیده است.
دوره دوم: ازسال (۱۳۵۶ تا ۱۳۷۳) براساس آمارهای سازمان آب و امور آب استان همدان در گزارش سال ۱۳۷۱ آمده است:
- میزان بهره برداری آب بیشتر از بده قابل اطمینان سفره است. بنابر آمار، میزان تخلیه آب در سال ۱۳۵۹ از دشت کبود راهنگ برابر با میزان تخلیه آب در سال ۱۳۴۶ از تمام دشتهای استان همدان است.
این روند رو به رشد استخراج آبهای زیرزمینی ادامه داشته به طوری که میزان تخلیه آب در سال ۱۳۷۱ حدود ۴ برابر میزان آب وارده به دشت گردیده و برداشت بی رویه آب باعث افت شدید آب زیر زمینی شده و میانگین سطح آب زیر زمینیِ دشت کبود راهنگ به حدود ۶۰ متری رسیده است.
دوره سوم: از سال (۱۳۷۱ تا ۱۳۷۸) نتایج بررسیهای هیدروژئولوژیکی براساس مطالعات سالهای ۷۹ - ۱۳۷۸ که توسط آقای عباس هاشمی (کارشناس آب منطقهای همدان) در محدوده نیروگاه در سطحی بالغ بر ۲۸۰ کیلومتر مربع انجام شده تعداد تقریبی چاههای کشاورزی در محدوده مورد مطالعه حدود ۸۰۰ حلقه تخمین زده شده است با در نظر گرفتن متوسط کاشت در ۲۰۰ کیلومتر مربع، تخمین برداشت، برابر با ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون متر مکعب در سال تخمین زده میشود و با بررسی هیدروگراف واحد دو سال آبی مورد نظر، حداکثر افت سطح آب در یک دوره ۹ ساله تا ۲۶ متر برآورد میگردد که میانگین سالانه آن حدود ۳ متر است.
دوره چهارم: از سال (۱۳۷۸ تا ۱۳۸۸) روند افزایشی برداشت آب ادامه داشته و طی ده سال ۷۸ تا ۸۸ تقریبا دو برابر شده است و در دشت کبودراهنگ سالیانه بالغ بر ۴۲۰ میلیون متر مکعب آب از منابع زیر زمینی استحصال شده است.
دوره پنجم: (۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴) دشت کبودراهنگ یکی از ۱۳ دشت استان میباشد. طبق آمار مستند شرکت آب منطقهای همدان فقط در سال ۱۳۹۳ بیش از ۶۵۰ م. م. از منابع زیرزمینی دشت کبودراهنگ به شرح زیر استخراج گردیده است:
چاههای مجاز: ۲۹۱۵ عدد - میزان برداشت: ۰۰۰، ۵۲۳، ۵۱۱ متر مکعب در سال
چاههای غیر مجاز:۱۰۱۵ عدد-میزان برداشت:۹۵۶، ۱۷۱، ۱۴۲ متر مکعب در سال
حجم کل برداشت توسط چاههای مجاز و غیر مجاز در سال ۱۳۹۳: ۹۵۶، ۶۹۴، ۶۵۳ متر مکعب
سالنامه آماری استان همدان در سال ۱۳۹۴ تعداد چاههای عمیق دشت کبودراهنگ را ۱۲۱۷ عدد عنوان میکند. جالب توجه است تمامی فروچالهها در مجاورت چاههای عمیق کف شکنی شده اتفاق افتاده و متاسفانه بسیاری از آنها دارای مجوز میباشد. حتی آخرین فروچاله که در تاریخ ۱۷/۵/۹۷ در کردآباد اتفاق افتاد مجاور چاهی به عمق ۱۸۰ متر قرار دارد. هر چاه عمیق تا ده برابر چاه نیمه عمیق میتواند آبدهی داشته باشد.
میزان بهره برداری از آبهای زیرزمینی توسط نیروگاه
مدیر عامل شرکت مدیریت تولید برق شهید مفتح همدان در ادامه با اشاره به میزان بهره برداری از آبهای زیر زمینی توسط نیروگاه نیز گفت: اولین واحد نیروگاه اواسط سال ۱۳۷۳ وارد مدار شده و هر کدام از واحدهای دیگر به فاصله ۶ ماه راه اندازی و تا پایان سال ۱۳۷۴ تماما وارد مدار شده اند. هر کدام از واحدهای نیروگاه که راه اندازی شده سالیانه ۲ میلیون متر مکعب و کل نیروگاه میانگین ۷ تا ۸ میلیون متر مکعب در سال از منابع زیرزمینی استحصال نموده است.
لازم به توضیح است که به خاطر کاهش منابع آب از همان ابتدای راه اندازی، نیروگاه قادر نبوده با ظرفیت کامل تولید نماید و از سال ۸۰ تا ۹۰ تقریبا با ۶۰ % ظرفیت در مدار بوده و روند کاهش تولید ادامه داشته تا در سال ۹۳ تولید نیروگاه به ۳۰ % ظرفیت نامی رسیده است.
این مقدار برداشت را با سایر بخشها در بخش اول گزارش میتوان مقایسه کرد. در نتیجه میانگین برداشت سالیانه نیروگاه در طول عمر خود نسبت به سایر بخشها در همین دوره در دشت کبودراهنگ را میتوان تا ابتدای سال ۱۳۹۴ تقریبا یک درصد برآورد نمود.
عملکرد نیروگاه تاثیر تعیین کنندهای در ناهنجاریهای به وجود آمده در منطقه نمیتواند داشته باشد. با این وجود وزارت نیرو صرفه جوئی را از خود شروع کرده و هم برای استفاده بهینه از منابع آب و هم نجات نیروگاه از محدودیتهای ناشی از خشکسالی و کم ابی اقدام به تعریف دو پروژه عمده نمودند و با سرمایه گذاری کلان موفق شدند در سال ۱۳۹۴ با ورود این دو پروژه به مدار، نیروگاه را از وابستگی به منابع زیرزمینی رها کنند.
وی در قسمت دیگری از صحبتهای خود خاطر نشان ساخت: از ابتدای راه اندازی نیروگاه همواره توجه مدیران و کارشناسان به این معطوف بود که چگونه نیروگاه از تاثیر خشکسالی و کم آبی منطقه در امان بماند و بتواند به کار خود ادامه دهد بنابراین دو پروژه بزرگ برج خشک و انتقال پساب طراحی و اجرا شد که در تاریخ ۲۵ / ۵/ ۹۴ سیستم تبدیل برجتر به برج خشک به صورت آزمایشی راه اندازی شد و و در شهریور همان سال با افتتاح ریاست جمهوری به طور رسمی در مدار قرار گرفت.
نریمانی با اشاره به طرح دیگری که در راستای صرفه جویی و غلبه بر خشکسالی و کاهش آبهای زیر زمینی انجام شده است، یاد آور شد: بحث انتقال پساب شهر همدان به نیروگاه طرح دیگری بود که همزمان با آماده شدن طرح تغییر برجتر به خشک آماده شد وطرح استفاده از پساب شهر همدان به میزان ۱۵ میلیون مترمکعب در سال بررسی و به اجرا در آمد همزمان با برج خشک انتقال پساب آغاز و به چرخه بهره برداری رسید.
مدیر عامل شرکت مدیریت تولید برق شهید مفتح همدان با اشاره به مشکلات پیش روی طرح انتقال پساب همدان به نیروگاه متذکر شد: اجرایی شدن طرح انتقال پساب به نیروگاه با سختیهایی زیادی همراه بود از جمله ایجاد خط انتقال و تجهیزات جانبی به طول ۴۳ کیلو متر و با اختلاف ارتفاع ۷۰ متر و تملک زمینهایی که لولههای انتقال پساب باید از آنها عبور میکرد وهمچنین بحث تصفیه آن و دیگر عوامل همگی از مهمترین مشکلات بود.
نریمانی افزود: در نیروگاه اقدامات زیادی برای فراهم آوردن شرایط تصفیه تکمیلی به عمل آمد و مدارهای آب نرم، آب مقطر، آب آشامیدنی، آب سرویس و حتی آب خام باید باز طراحی و علاوه بر آن مخازن و کلاریفایرها و سایر تجهیزات جداسازی و برخی مسیرها تغییر یا ایزوله میشد و همچنین با آزمایش و انالیز و تحلیل و انواع روشهای تست باید نوع و مقدار تزریقات شیمیایی به پساب تعیین گرددتا بتواند به اب نرم تبدیل شود و در عین حال آثار مخرب بهداشتی وخوردگی و رسوب گذاری نداشته باشد.
وی در ادامه خاطر نشان ساخت: همه اینها در حالی بود که باید از تاسیسات موجود برای این منظور استفاده میشد وتسویه خانه تکمیلی پساب هنوز طراحی نگردیده بود و یکی از چالشها نیز کسب اطمینان از عدم مخاطرات بهداشتی برای کار کنان و همچنین رفع نگرانی و ایجاد اطمینان خاطر برای کارکنان بود که تمهیداتی برای کارکنان بهره بردار و تعمیرات درهنگام کار و مواجهه با تجهیزات آغشته به پساب اندیشیده و به کار گرفته شد.
نریمانی با اعلام اینکه بهره برداری از پساب و ایجاد برج خشک به جایتر کاهش چشمگیر مصرف آب به همراه داشته است افزود: برج خشک واحد اول ۲/۵ میلیون متر مکعب آب صرفه جویی به دنبال داشت و علاوه بر افزایش ظرفیت تولید برق سالانه نیروگاه مانع برداشت غیر اصولی آب از منابع زیر زمینی برای تامین نیاز آبی نیروگاه شد و حاصل این دو پروژه صرفه جوئی ۸۵ % در برداشت از سفرههای زیرزمین بوده است.
به زودی از پساب، آب نرم و آب مقطر در حجم بالا تولید خواهد شد
مدیر عامل شرکت مدیریت تولید برق شهید مفتح همدان با بیان اینکه تاکنون ۵/۵ میلیون متر مکعب از پساب جهت تولید برق بهره برداری شده است، خاطر نشان ساخت: به زودی با توجه به مطالعات انجام شده از پساب، آب نرم و آب مقطر در حجم بالا تولید خواهد شد و چندین کارتحقیقاتی با متخصصان در این زمینه انجام شده و با دانشکده بهداشت دانشگاه بوعلی سینا نیز قرار داد بسته ایم که عوارض زیست محیطی پساب برای کارکنان بررسی و اگر عوارضی دارد شناسایی و خنثی سازی شود ودر زمینه پیشگیری و زیست محیطی نیز اقدامات خوبی انجام شده است.
وی افزود: کارشناسان نیروگاه پروژه پساب را به کمک چندین متخصص تراز اول فاضلاب کشور که بار اصلی کار به دوش کارکنان خود نیروگاه بود بررسی و اجرا کردند و همچنان مراقبتهایی که بر روی تجهیزات نیروگاه و نمونه برداریها ادامه دارد و بعد از چهار سال هنوز سیستم را تحت نظر داریم که خوردگی و رسوب گذاری درآن ایجاد نشود.
نریمانی در پایان متذکر شد: لازم به ذکر است که نیروگاه شهید مفتح هنوز بعداز ۲۵ سال مقام اول از نظر شاخصهای تولید در کشور را داراست و این نشان از اقدامات علمی است که در داخل نیروگاه انجام میشود.