احسان سمیع زاده
گردشگری چند منظوره با حال و هوای روستایی
امروزه نواحی روستایی از نظر اقتصادی با چالش هایی مواجه بوده و درآمد چندانی را از طریق مشاغل موجود در روستاها کسب نمی کنند، بر همین اساس فعالیت های گردشگری می تواند خلأ اقتصادی روستاییان را با ایجاد مشاغل متنوع پر کند. از این روست که در دهه های اخیر توسعه گردشگری به عنوان یکی از شیوه های مبارزه با بیکاری درآمده است.
گردشگری کشاورزی به‌گونه‌ای از گردشگری اطلاق می‌شود که هدف از سفر، بازدید تفریحی یا علمی از محیط های کشاورزی است که فرد بازدیدکننده از نزدیک می تواند از تمامی مراحل تولید تا فرآوری محصولات دانش کسب کرده یا به‌صورت فعال در بخشی از فعالیت مشارکت کند. علاوه بر این، گردشگری کشاورزی پیشه ای است که کشاورزان و دامداران روی فعالیت‌‌های کشاورزی، باغی یا کسب وکار کشاورزی، با هدف ایجاد تفریح برای بازدیدکنندگان و آموزش آنان انجام می‌دهند؛ بی‌آن که فعالیت خدماتی جای فعالیت تولیدی را بگیرد، بلکه درآمد کشاورزان را تکمیل کند و آنان را در همان سبک زندگی کشاورزی‌شان ارتقا دهد.
در گردشگری کشاورزی فقط دیدن طبیعت مطرح نیست، درحالی که مفهوم درست این مهم، آشنایی گردشگر با فرهنگ جامعه روستایی است. بلکه سعی می شود که گردشگر به طور فعال در روند یک زندگی روستایی قرار بگیرد و تقریباً کلیه ی فعالیت هایی را که روستاییان انجام می دهند را انجام دهد. فعالیت هایی مانند سحرخیزی، تغذیه روستایی، امور مختلف کشاورزی اعم از کاشت و داشت و برداشت محصولات زراعی و باغی، امور مختلف دامداری مانند چرای حیوانات و شیردوشی، مشارکت در آیین و رسوم روستایی مانند شرکت فعالانه در عروسی ها و جشن های آیینی و عزاداری ها و بسیاری دیگر از اتفاقاتی که در یک روستا رخ می دهد.
در گردشگری کشاورزی باید منافع مادی به کشاورز برسد و گردشگر نیز با فرهنگ و سنت روستایی آشنا شود.
امروزه گردشگری بزرگ ترین و متنوع ترین صنعت دنیا به حساب می آید. گردشگری روستایی یکی از شاخه های صنعت گردشگری است که با توجه به ظرفیت های طبیعی و فرهنگی موجود در روستاها می تواند نقش مهمی در تجدید حیات روستاها داشته باشد. درست است که گردشگری کشاورزی (AGRO TOURISM) یا (Farm Tourism) اصول و کدهای رفتاری خاص خود را دارد اما می توان آن را زیرشاخه ای از گردشگری روستایی محسوب کرد، برخی تفاوت گردشگری کشاورزی با دیگر انواع گردشگری روستایی را در این می دانند که اقدامات پذیرایی و تسهیلات رفاهی گردشگران توسط کشاورزان تامین می شود. از آنجا که بیشتر مزارع و باغ‌ها در روستاها واقع‌اند، اما به این دلیل گردشگری کشاورزی زیرمجموعه گردشگری روستایی قرار گرفته است که گردشگری کشاورزی را بعضی نیز به عنوان بخشی از بازار گردشگری می شناسند و عده ای نیز آن را سیاستی برای توسعه روستایی قلمداد می کنند.
گردشگری کشاورزی منوط به کشت و کار نیست و توجه به بازار فروش محصولات کشاورزی نیز ضروری است. در این نوع گردشگری است که گردشگر از محصولات مزارع به صورت مستقیم و با قيمت مناسب تر خرید می‌کند، در چیدن و بسته‌بندی محصولات به باغداران و زمین‌داران کمک می‌کند، با نحوه عسل‌گیری از کندوها آشنا می‌شود، در آیین‌ها و مراسم مربوط به زمین‌داری و باغ‌داری از جمله آیین‌‌های مربوط به دعای شکرگزاری و جشن‌‌های برداشت محصول شرکت می‌کند، پشت فرمان وسایل نقلیه کشاورزی می‌نشیند و از لذت اسب‌سواری، ماهیگیری یا چرای دام در روستا بهره‌مند می‌شود و تور‌های گردشگری گلاب‌گیری، دشت شقایق‌‌های واژگون، تور‌های مزارع چای، برگزاری جشنواره توت فرنگی، جشنواره انار، انجیر، جشن خرمن، برنج کاری ارگانیک، پرورش ماهیان زینتی و سردآبی را می بیند و با آنها آشنا می شود و در نهایت شب را هم در اقامتگاه‌‌های محلی یا کمپ‌‌های تدارک دیده اقامت می‌گذراند و با کوله‌باری از خاطره و حس خوب و کمک اقتصادی به جامعه محلی به دیار خود باز می‌گردد.
در این میان دلیل اینکه گردشگران به گردشگری کشاورزی تمایل پیدا کرده اند را می توان در این دید که با توجه به مشکلات شهرنشینی و آلودگی هوا و مشکلات ناشی از روزمرگی، در پی این هستند که نیاز خود را برطرف کنند. گریز گردشگران از مناطق شلوغ و پر ازدحام شهرها و پناه بردن آنان به مناطقی که کمتر گرفتار تکنولوژی و سروصدا شده است و به عبارت دیگر، خلوت بودن محیط روستایی و توامان با آن اصالت داشتن محیط زندگی در روستا است که گردشگران خسته و رانده شده را به سوی خود جذب می‌کند.
این عوامل در کنار اقلیم مناسب، چشم‌اندازهای خاص، جذابیت‌‌های محیطی، تاریخی، فرهنگی و آداب و رسوم تماشایی روستاییان همگی مجموعه بی‌نظیری را برای جذب گردشگر و گذران اوقات فراغت به همراه می‌آورد که در مجموع، قابلیت‌‌های گردشگری کشاورزی در مناطق روستایی هستند.
سه ویژگی وجود دارد که گردشگری کشاورزی را از انواع دیگر گردشگری متمایز می سازد:
نخست- گردشگری کشاورزی به گردشگران این فرصت را ارائه می دهد تا در فرایند تولید مواد غذایی مشارکت نمایند.
دوم- برای گردشگران این فرصت وجود دارد تا بیشتر درباره زندگی مردم روستایی فرا بگیرند.
سوم- گردشگری کشاورزی به گردشگران فرصت می دهد تا با حیوانات اهلی، دشت و صحرا (که جزیی از تجربه و زندگی روزمره آنها نیست) تماس مستقیم داشته باشند.
این سه ویژگی با سه اصل گردشگری کشاورزی همراه است. این سه اصل بیان می کنند که در یک مقصد گردشگری باید چیزی برای گردشگران وجود داشته باشد تا بازدید کنند (مثلا حیوانات، مزارع، فرهنگ و سنن روستایی مثل جشنواره ها)؛ چیزی برای گردشگران وجود داشته باشد تا انجام دهند(مثلا مشارکت در ماهیگیری، آشپزی محلی، برداشت محصول و مشارکت در بازی های محلی) و چیزی برای گردشگران وجود داشته باشد تا بخرند (مثلا صنایع دستی روستایی، سبزیجات تازه و ارگانیک و مواد غذایی فراوری شده در مزرعه)
به علاوه، برای اینکه گردشگری کشاورزی رخ دهد باید چهار عنصر اصلی وجود داشته باشد:”کشاورز” (کشاورز از مهمانان پذیرایی می کند و خدمات مورد نیاز را ارائه می دهد)؛ "مزرعه” (مزرعه یا باغ یا محصول موجود در آن باید دارای یک ویژگی و جذابیت خاص برای گردشگران باشد)؛ "روستا” (این محل غالبا از شهر فاصله دارد و ممکن است فاقد تسهیلات شهری باشد، اما از لحاظ تنوع زیستی کشاورزی بسیار غنی است)؛ و "گردشگران کشاورزی”.
از آنجا كه بيشتر جمعيت را روستائيان تشكيل مي دهند، با حمايت از گردشگري كشاورزي و درآمدزايي براي كشاورزان، مي توان به افزايش توانایی اقتصادي و ماندگاري آنان در روستاها كمك كرد و همچنین کاربری زمین های کشاورزی را نیز حفظ کرد. از دیگر مواهب آن می توان به فهم صحیح از اهمیت پاک نگه داشتن روستاها و مناطق طبیعی از انواع آلاینده های شیمیایی و بیولوژیکی و حتی آلاینده های فرهنگی یاد کرد.
توسعه گردشگری کشاورزی عواید فراوانی نصیب جوامع محلی می‌کند که تنوع و افزایش درآمد از طریق فروش محصولات یکی از مهم‌ترین مزایای توسعه گردشگری کشاورزی در جوامع محلی است. از این طریق می‌توان به خلق و ایجاد فرصت‌های جدید شغلی و کارآفرینی نیز دست یافت. گردشگری کشاورزی به حفظ فرهنگ بومی و به خاطر سپاری بسیاری از رسوم‌‌های محلی کمک می‌کند و سبب تقویت ارزش‌ها، باورها، هنرها و صنایع دستی و دیگر تولیدات فرهنگی در روستاها می‌شود.
توسعه زیرساخت‌ها و روساخت‌ها در جوامع روستایی نیز از دیگر مزایای این نوع گردشگری است. همچنین با توسعه گردشگری کشاورزی و همراه با آن آگاهی مصرف‌کنندگان از خواص محصولات محلی، می‌توان به سلامت جامعه نیز افزود.
تنوع آب و هوایی، چهارفصل بودن طبیعت کشور و مستعد بودن کلیه مناطق برای تولید محصولات کشاورزی عامل مؤثری است که می‌تواند گردشگری کشاورزی کشور را توسعه دهد.
تنوع اقلیمی و وسعت خاک کشورمان سبب شده تا هرنقطه ای از ایران، محصول خاص متناسب با آب‌‌‌وهوای خود را تولید کند و در چهار فصل سال امکان کشاورزی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، ارزش‌یابی بخش کشاورزی براساس میزان تولید، درآمد و اشتغالزایی دیگر چندان قابل قبول نیست و مسئولان کشور باید کشاورزی را افزون بر تولید محصول، بر مبنای مفاهیمی چون تفریح، اوقات فراغت، حفاظت و آموزش نیز برآورد ارزش کنند که در رویکرد‌های نوین فلسفه کشاورزی چندکارکردی، بهره‌مندی از گردشگری کشاورزی یکی از آنهاست. در ایران تاکنون اقدام چشمگیری برای بهره‌مندی از توان بخش کشاورزی برای راه‌اندازی بنگاه‌‌های گردشگری کشاورزی و کسب‌وکار‌های کوچک مرتبط با این‌گونه از گردشگری روستایی صورت نگرفته است.
بدون شك تبليغات و اطلاع رساني مناسب برنامه ريزي علمي و فني و كارشناسي شده و همكاري همه دستگاه هاي اجرايي متولی، مانند سازمان ميراث فرهنگي صنایع دستی و گردشگری، محيط زيست و جهاد كشاورزي تاثير بسزايي در جذب گردشگران و توسعه گردشگري كشاورزي خواهد داشت.
گردشگری کشاورزی بیانگر آن است که نواحی روستایی می تواند درصورت تلفیق با دیگر کارکردهای روستا، به تنوع و پایداری اقتصاد روستایی به وسیله ایجاد اشتغال و افزایش درآمدهای خانوار و اجتماع روستایی کمک شایانی نماید.
گردشگری "صنعتی سبز” منطبق با اصول زیست محیطی است که برخلاف بسیاری دیگر از صنایع، بر مبنای انرژی های غیرتجدید شونده بنیان گذاشته نشده، بلکه براساس پتانسیل‌های بومی هر منطقه شکل گرفته است.
در صورتی که گردشگری روستایی براساس مبانی صحیح شکل بگیرد، در حقیقت می‌تواند به عنوان یک صنعت پایدار و مطابق با محیط‌زیست در فضای توسعه‌ای کشور نقش ایفا کند.
در برخی از کشورهای دنیا، بعضی از مناطق روستایی به همین منظور در نظر گرفته شده اند به طوری که دولت ها و یا حتی گروه های مردم نهاد (NGO ها) سعی می کنند مناطقی را به صورت اولیه خود حفظ و نگهداری کنند تا بتوان آنها را بعنوان نوعی موزه مردم شناسی فعال و زنده و پویا برای آشنایی همه نسل ها ارائه دهند.
نبود توان مدیریتی مناسب در بین کشاورزان، روستائیان و مسئولان مربوط، نبود زیرساخت‌های مناسب برای بهره‌گیری از این ظرفیت غنی، ضعف بازاریابی و بازارسنجی برای جذب گردشگر روستایی و کشاورزی از جمله موانع و مشکلات این بخش است که باید با رویکرد مناسب و برنامه‌ریزی رفع شود./
منبع: خبرگزاری ایانا
منبع: تابناک
