با توجه به رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی توجه به کاهش آثار منفی آسیبهای انسانی و اجتماعی در برابر مخاطرات طبیعی و انسانساخت بهعنوان یک پارامتر اثرگذار در کنترل بحرانها ضروری میباشد.
استقرار فلات ایران بر روی پهنه پرحادثه کره زمین، ازجمله کمربند زلزله آلپ_هیمالیا، برخورداری از اقلیم گرم و خشک، تنوع توپوگرافی و شرایط ناهمگون طبیعی همچنین تغییر و تحولات اجتماعی و اقتصادی پرشتاب دهههای اخیر ازنظر شهرنشینی، دگرگونی در ساختار اقتصادی و تکنولوژیک، قرار گرفتن در دوران گذار اقتصادی مجموعاً شرایطی را به وجود آورده که وقوع انواع بحرانهای محیطی و انسانی اجتنابناپذیر است.
مخاطرات طبیعی همزاد طبیعتاند، برنامهریزی اشتباه انسانها در برابر مخاطرات آنها را تبدیل به مخاطره میکند لذا توانایی کشورها در رویارویی با مخاطرات بستگی زیادی به سیاست مدیریت کنترل بلایا و مخاطرات طبیعی هر کشور دارد. در کشورهای توسعهیافته بیشتر به فاز پیشگیری توجه شده، ولی در کشورهای کمتر توسعهیافته بیشتر به فاز مقابله توجه میشود، چراکه هزینههای شناخت آسیبپذیری در مرحله آمادگی و پیشگیری بسیار کمتر از مراحل مقابله و بازسازی است.
در آیات و روایات اسلامی هم به مواردی همچون صدقه هفتاد بلا را دفع میکند یا اگر یک دانه گندم بکاری ده دانه درو میکنی، اشارهشده که نشان میدهد در زلزلهای که رخ میدهد و اینکه ازلحاظ اقتصادی و جانی چقدر ما آسیب میبینیم بستگی به میزان برنامهریزی انجامشده و سرمایهگذاری دارد که در مرحله پیشگیری هزینه میکنیم. بر اساس اعلام سازمان ملل به ازای هر یک دلاری که ما برای پیشگیری هزینه میکنیم ۱۰ دلار در زمان بروز مخاطرات بهصورت مستقیم سود میبریم و اگر بخواهیم سود غیرمستقیم را به آن بیفزاییم ۱۵ دلار میشود.
شهرستان نهاوند دارای دو گسل اصلی به نامهای گسل نهاوند، به طول ۶۵ کیلومتر و گسل گارون به طول ۴۵ کیلومتر و دو گسل اصلی به نامهای گسل ده سرخه و گسل گیلآباد میباشد که در این میان گسل نهاوند از فاصله یک کیلومتری شهر و گسل گارون از فاصله ۱۱ کیلومتری شهر قرار دارد و جزء گسلهای جوان منطقه که ازلحاظ تکنو تیکی فعال میباشد. در بررسیهای انجامشده این گسلها توانایی زلزلههایی باقدرت ۷ ریشتر را دارا میباشند، که لازمه کاهش آثار مخرب زلزله نهاوند برنامهریزی مدیران شهری در فاز پیشگیری و آمادگی با تکیهبر تابآوری ساختمانها و زیرساختها، آمادگی در شرایط اضطراری از طریق آموزش و آگاهسازی مسئولین و مردم با توجه به بهسازی بافت فرسوده (ناکارآمد) این شهرستان و با مشارکت حداکثری مردم میباشد.
جلوی وقوع زلزله را نمیتوان گرفت، بنابراین جهت کاهش آسیبپذیری شهری در مرحله مقابله اولین نکته اساسی در مدیریت بحران که مستلزم مطالعه دقیق میباشد، مکانیابی استقرار مراکز امداد ونجات، اسکان اضطراری، بیمارستانهای صحرایی و...توسط سیستمهای نوین سنجشازدور، سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)قبل ازوقوع میباشد، چراکه از تصمیمات سلیقهای و غیراصولی کاسته و بالطبع میزان مرگومیر و معلولیتها در شرایط بحرانی کاهش مییابد این موضوع زمانی اهمیت مییابد که فاکتور به سار مهمی مانند نجات جان انسانها مدنظر قرار گیرد.
بنابراین، این زلزله نیست که باعث مرگومیر و از بین رفتن منابع مادی انسانها میشود بلکه برنامهریزی اشتباه و غیراصولی انسانها در ساختوساز و تمرکز جمعیتی در مناطق مستعد خطر است که باعث این امر میشود و با یک برنامه منسجم و کارآمد میتوان آثار آن را به حداقل رساند.
محمود سوری کارشناس ارشد مخاطرات محیطی