تابناک همدان*
خانه ها قدمتى بين 6 تا 8 هزار سال دارند. بقاياى اين آثار در دو دامنه کوه ايران باسلسله جبال البرز و زاگرس قرار دارند حفارى هاى باستان شناسان در اين دو منطقه , آثار هنرى بسيار مهمى مشتمل برنقاشى هاى غارنشينان ,لوازم خانه و ابزار فلزى ,سفالى ابزار جنگى مى باشد.
کوههاى زاگرس مرکز عشاير گوناگون بوده است. بدون شک بيشتر عناصر فلزى هزاره دوم که امروزه مشهود هستند در نواحى لرستان بوده است مقادير متنابهى ازاين آثار در موزه فرهنگى باستانى لرستان درمعرض ديدقرار دارد ديگر منطقه کوهستانى ايران که درتاريخ هنر ايران بسيار مهم مى باشد و آثارهنرى بسيار مهمى در دامنه آن پيدا شده ؛ سلسله جبال البرز مى باشد. دامنه شمالى اين رشته کوه , مازندران و گيلان , محل سکناى نژادهاى قديم ايران مى باشد.
ظروف فلزى اوليه از جنس مارليک در تپه اى به همين نام در رودبار در منطقه گيلان , متعلق به سه هزار سال قبل از ميلاد مسيح مى باشد. اين ظروف که ازطلا و نقره و فلز ساخته و آراسته شده اند , معرف نژادى هستند که باستان شناسان اعتقاد دارند که باگروه هندو اروپايى – مستقر درفلات ايران , امپراطورى قدرتمند مادها رادراول هزار قبل ازميلاد پايه گذارى کردند.
در کناره انتهايى صحراى ايران نزديک کاشان – در ناحيه اى بنام سيالک , ردپاى اوليه ساکن در نواحى مرکزى ايران پيدا شده است سيالکها وسايل خود را ازسنگ مى ساختند و به تدريج از سنگ تيز استفاده کردند. ذوق هنرى اين مردم در کنده کارى هاى روى استخوان که براى اولين بارانجام شده , نمايان است.
در ابتداى اولين هزاره قبل از مسيح , تفاوت زيادى بين تمدن شمال غربى مثل قفقاز و نواحى شرقى آناتولى وجود داشت اين دوره فرهنگى بعنوان تمدن اورارتو شناخته مى شود. تحقيقات باستان شناسى در اين زمينه , درنواحى مانند آذربايجان , اصفهان , شيراز و حومه تهران , شامل قلعه ها و استحکامات اين تمدن , و آثار هنرى ارزشمندى مى باشد.
يکى از قديمى ترين آثار , اورارتو ؛ باقيمانده قلعه بسطام در اطراف درياچه اورميه در غرب آذربايجان شامل اتاقها , سرلاب ها , برج نگهبانى , و مغازه ها وساير قسمتها مى باشد. دو آسياب آبى نيز که با آب رودخانه نزديک کار مى کردند , کشف شده است.
در حفارى هاى اين قلعه تاريخى کردبندهايى , حلقه هاى شيشه اى , مهرهاى سفالى , و وسايل سفالى و جنگ افزارهاى ازسنگ هاى ريز سمبل ساکنين شمال غربى ايران بدست آمده است.مهمترين اثر کشف شده در اين قلعه ؛ کتيبه بارست خط هيروگليف است ,که نشان مى دهد تمدن اورارتو داراى حروف نوشتارى ويژه اى بوده اند.
نکته جالبى که در مطالعه هنر ايرانى بنظر مى رسد اين است که , هنر ايران مستقل ازمکان و زمان پيدايش منعکس کننده روحيه وتمايلات ايرانى ها مى باشد نکته ديگرى که بنظر مى رسد, تنوع آثار هنرى است اين امر نشان مى دهد ايرانيان باستان , در مناطق مختلف مهارت هاى بالايى داشته اند.
معمارى در زمانهاى مختلف از ابتداى عصر امپراطورى مادها از شکوه و عظمت بالايى برخوردار بوده و رو به پيشرفت گذاشت. در اواخر اين مرحله تاريخى , معمارى دوره اسلامى با تجهيزات و سليقه اى به شيوه ساسانيان , از چنان جلوه اى برخوردار بود که دردنيا کم نظير مى باشد. در همان زمان هنرمندان مسلمان ايرانى , طاق ها , دست نوشته هاى تزئينى و طرحهاى رنگى بسيار متنوع باشکوهى در مناطق مذهبى ساخته و ايجاد کردند.
پيشرفت ساير هنرها مانند کارهاى فلزى , منسوجات, کارهاى شيشه اى , نقاشى ,سفالگرى و ساير اثار هنرى – ملى ايران , مدت زمانى به طول انجاميد. گاهى اتفاقات تاريخى , جنگ , پيروزى , هجوم بيگانگان , انزوال و فرمانروايى پادشاهان , اتفاقات طبيعى , خشکسالى , قحطى و زلزله اثر خود را بر سير و پيشرفت آثار هنرى بجاى گذاشت.
جداول تاريخى به شناخت تاريخ اتفاقات هنرى کشور , شکل گيرى , تحول و توسعه آنها کمک مى کند:
5 هزار سال قبل از مسيح ايرانيان که اين نسل که زمستانها و تابستانها کوچ مى کردند , شروع به ساخت خانه هاى سفالى کردند ابزارهاى سنگى پيشرفت کرده و با افزودن قسمت هايى از جنس استخوان تکميل شدند , وسايل خانه با رنگ هاى قرمز و مشکى رنگ شده و در آتش پخته مى شدند.
در طى 4000 سال قبل از مسيح ساکنان زاگرس دهکده ها را ساخته و به تدريج بصورت متراکم زندگى کردند و معمارى ايجاد شد. ابزارهاى جنگى دراين مناطق همچنان از سنگ بود ولى در پايان اين عصر شمشير وخنجرهاى فلزى , کتيبه ها با دست خط هاى اوليه ايلاهيس بوجود آمد.
3000 سال قبل از ميلاد مسيح ,سنگ سفيد , قير و انواع ديگرسنگ ها براى ساخت ابزار هنرى استفاده مى شد. ظروف سالى آبى تيره و زغالى رنگ رواج يافت. سلاحهاى فلزى در مناطق مختلف ايران مثل شوش ونهاونداستفاده شد و زيورهاى مختلفى ازطلا,عقيق و لاجورد ساخته شد.
در دو هزار سال قبل از ميلاد مسيح , آمدن آريانها به فلات ايران مهمترين اتفاق بوده که در آن زمان هنر فلز به اوج اهميت خود رسيد ساخت سفالهاى نازک درنواحى البرز وهمسايگانش گسترش يافت و ساختمانهاى مجللى با ديوارهاى آجرى يا آجر از سفال پخته شده , با نقاشى هايى باطرحهاى ازانسانها وبرجهاى فلکى ,درختان وسايرشکلها تزئين گشت. شهرنشينى توسعه يافته و کنده کارهاى سنگى به مرحله اى رسيد که زيبايى به شوش بخشيد. دراين زمان , اقوامى مانند آريانها , مادها و پارس ها در زاگرس سکنى گزيدند.
در هزاره اول قبل از ميلاد: بدليل عدم دسترسى به اسناد باستانشناسى دوران سياه پيشينه تاريخى ناميده مى شود. يافته هاى جديد اطلاعاتى درباره اين دهه مى دهند. در اين زمان چوپانان و کشاورزان ثروتمندى در دامنه هاى البرز زندگى مى کردند و وسايل فلزى ارزشمند و آثار سفالگرى کنده کارى شده ارزشمندى داشتند.
در قرن 6 و 7 قبل از مسيح بدليل مهاجرت انبوه نژادهاى متفاوت به فلات ايران مانند سيتل , اوراتوس , مانيل , کاستيس , مادها و پارس و در نهايت ايجاد امپراطورى هخامنشى و بدليل سازمان دهى مرکزى ايران به دوران تاريخى وارد شد. از اين زمان به بعد مطالعات بصورت زمان بندى شده و طبقه بندى نگهدارى شده اند.
کتيبه هاى با دست خط هاى سه زبان , پارسى – ايلامى و آکادى از دوره هخامنشى بجاى مانده و مدارک ارزشمندى شکوه عظمت ايرانى را نشان مى دهند.
دوره هاى هنر بصرى ايران به صورت زير خلاصه مى شود.
هخامنشى 550 -350 قبل از مسيح :
کارهاى ارزشمندى در معمارى و ساير هنرها در دوران هخامنشى ايجاد شد فرمانروايى هخامنشيان بعد از اشغال ايران توسط اسکندر مقدونى منقرض شد.
سلوکيان , پارتيان ها (312 – 91 قبل از مسيح) اولين سلجوقه پادشاهى سلوکيان را تأسيس کرده بعد از شکست سلوکيان , فرهاد دوم (129 قبل از ميلاد) امپراطورى پارتيان را تأسيس کرد و اين سلسله تا 224 ميلادى وجود داشت.
ساسانيان 642 – 224 ميلادى :
بسيارى آثار ارزشمند و گوناگون از اين عصر به جاى مانده که در تاريخ هنر ايران جايگاه بخصوصى دارد. انقراض آخرين پادشاه ساسانى (يزدگرد سوم) توسط هجوم عربها پايان اين عصر و آغاز تاريخ جديدى براى ايران بود.
اسلام آغازين (1000- 651 ميلادى)
داستان هنر درسالهاى عصر اسلام قابل توجه مى باشد. پس ازساير دوره هاى تاريخى , هنر اسلامى به نقطه اوج خود رسيد :
اين سالها عبارتند از :
عصر سلجوقيان 1157 – 1000 ميلادى
عصر مغول ها 1502 – 1370
عصر صفويان 1772 – 1491
و دوره جديد از سال 1772 ميلادى تاکنون
منبع: سایت ایران را بهتر بشناسیم
