اولين بار در سال 1981 ميلادي بيماري ايدز در 5 فرد جوان از كشور امريكا گزارش شد. در سال 1983 در كشور فرانسه عامل بيماري يعني ويروس نقصي سيستم ايمني كشف شد. تاكنون بيش از 75 ميليون نفر از مردم سراسر دنيا به اين ويروس آلوده شده و در حال حاضر حدوداً 34 میلیون نفر با اچ آی وی / ايدز زندگی می‌كنند. در سال 2013 برآورد شده كه روزانه در حدود 6000 نفر به اچ آي وي آلوده مي شوند و سالانه در حدود 6/1 ميليون نفر جان خود را از دست مي دهند. بيشترين موارد مبتلايان به اچ آي وي / ايدز در كشورهاي آفريقائي زندگي مي كنند اما امروزه سرعت انتشار بيماري در كشورهاي اروپاي شرقي، جنوب شرق آسيا، آسياي ميانه و خاورميانه بالاتر از كشورهاي اروپائي، آمريكائي و آفريقائي
مي باشد.
اچ آي وي / ايدز بیشتر از آن که یک بیماری عفونی باشد یک آسیی اجتماعی است که داراي ابعاد اقتصادی، فرهنگي و سياسي وسيعي دارد. بدون توجه به تمامی عوامل مؤثر بر گروه های پرخطر پیشگیری از این بیماری موفق نخواند بود . همچنين مراقبت، درمان و كنترل آن زماني امكان پذير خواهد بود كه تمامي بخش هاي مرتبط جامعه از جمله سازمان هاي دولتي، بخش هاي غيردولتي و مردم وظيفه خود را درستي انجام دهند.
ويروس از سه راه عمده قابل انتقال مي باشد، مهم ترين راه انتقال ويروس در دنيا تماس جنسي محافظت نشده بوده كه اين ويروس مي تواند از مرد آلوده به زن سالم، از زن آلوده به مرد سالم و همچنين در افراد همجنس باز منتقل گردد. گرچه احتمال انتقال ويروس در هر بار رابطه جنسي كمتر از 1% است اما در حال حاضر بيش از 75% موارد اچ آي وي در دنيا از اين راه مبتلا شده اند.
دومين راه انتقال، انتقال از طريق خون و فرآورده هاي خوني آلوده مي‌باشد كه مي تواند از طريق تزريق خون آلوده و يا ابزار و وسائل آغشته به خون مانند استفاده از سرنگ مشترك جهت تزريق مواد مخدر باشد.
خوشبختانه سازمان انتقال خون كشور با انجام تمهيدات لازم توانسته احتمال انتقال ويروس از طريق اهداء خون را به استاندارد دنيا رسانده و در حال حاضر موارد انتقال از طريق تزريق خون در كشور صفر مي باشد.
در حال حاضر مهم ترين راه انتقال در كشور ما (ايران) استفاده مصرف كنندگان تزريقي مواد از سرنگ مشترك بوده و بيش از 67% از بيماران كشور ما را مصرف كنندگان تزريقي مواد تشكيل مي دهد.
سومين راه انتقال، انتقال ويروس از مادر آلوده به كودك خود در حين حاملگي، هنگام زايمان و يا از طريق شيردهي و پس از زايمان است.
راههای عدم انتقال :
با توجه به اين كه اچ آي وي ويروس بسيار ضعيفي بوده و خارج از بدن انسان در مدت زمان كوتاهي از بين خواهد رفت، بديهي است كه اين ويروس در زندگي روزمره و تماس هاي معمول اجتماعی مثل دست دادن، بوسیدن، در آغوش کشیدن، استفاده از گوشی تلفن، دستگیره درب، شنا کردن در استخر، استفاده از توالت، سرفه، عطسه و ملاقات بیماران منتقلنمي شود پس زندگي كردن در كنار بيماران خطري براي سايرين نداشته و لزومي به جداسازي و قرنطينه كردن آنان نمي باشد.
بر اساس تخمين هاي علمی در حدود 90 هزار نفر در كشور مبتلا به اچ آي وي-ايدز هستند . بر اساس محاسبات علمی، در سال هاي آينده در كشور ما حداقل 6000 نفر سالانه به اين بيماري مبتلا خواهند شد. در نظر بگيريد كه در عرض چند سال افراد مبتلا نياز به داروهاي خاص اين بيماري پيدا می كنند كه هزينه ي سالانه ي آن به قيمت هاي فعلی براي هر فرد چند ميليون تومان است و در حال حاضر وزارت بهداشت به صورت رايگان داروهاي مذكور را در اختيار بيماران قرار مي دهد اما در صورت افزايش تعداد بيماران آيا تامين داروهاي گرانقيمت امكان پذير خواهد بود؟
از سال 1993 درمان بسیار فعال ضدرتروویروسی روش اصلی برخورد با اچ آی وی ايدز شده است ولی حتی با مصرف هم زمان سه داروی مختلف، ویروس به تکثیر خود ادامه می دهد و گاهی مقاومت به دارو نیز پدید می آید.
تلاش های متعددی برای تهیه ی واکسن جهت پیشگیری در جریان است . یک واکسن ترکیبی در تایلند تا 3 درصد خطر ابتلا به اچ آی وی را کاهش داده است.
موج اول همه گیری در کشور در بین دریافت کنندگان خون و فرآورده های آن بود. موج دوم همه گیری ایدز در کشور در زندان ها و در بین مصرف کنندگان تزریقی مواد در اوسط دهه ی 1370 رخ داد به نحوی که کشور را از مرحله ی شیوع كم به وضعیت شیوع متمرکز وارد کرد. موج سوم موجي بسيار خطرناك بوده و آن انتقال از طريق تماس جنسي محافظت نشده است كه كنترل آن به مراتب مشكل تر خواهد بود. آمار ابتلا به اچ آی وی / ایدز در کشور پس از وقفه ای موقتی با رشد تصاعدی رو به رو است. پیش بینی می شود بیشتر مبتلایان جدید در سال های آینده از طریق تماس جنسی و در بین افراد در معرض خطر کمتر نسبت به مصرف کنندگان تزریقی یا تن فروشان بروز نماید.
نظام ثبت موارد ابتلا به اچ آی وی در کشور تنها موفق به شناسائي حدوداً يك سوم موارد تخمینی ابتلا بوده است. سهم اندک زنان در موارد شناسایی شده می تواند ناشی از نقش عمده ی مصرف تزریقی مواد در همه گیری کشور ما و اندک بودن تعداد زنان مصرف کننده تزریقی مواد یا حساسیت کمتر سیستم شناسایی و ثبت در زنان باشد . همچنین بروز
همه گیری در استان های مختلف کشور یکسان نبوده است .
88% افراد اچ آی وی مثبت متقاضی خدمات دندان پزشکی، به علت امتناع درمانگر از پذیرش بیمار، از این خدمت محروم شده اند. انگ و تبعیض موجب می شود گروه های در معرض بیشترین خطر از ترس شناخته شدن و تبعات آن برای آزمایشات تشخیصی و سپس دریافت خدمات درمانی مراجعه نکنند. درکلیه ی مراکز ارائه دهنده ی خدمات بهداشتی درمانی از جمله واحد های دندان پزشکی توصیه به رعایت احتیاط های استاندارد می شود و براساس توصیه سازمان جهانی بهداشت جدا سازی بیماران به هیچ عنوان توجیه پذیر نبوده و هيچ كمكي به پيشگيري از انتشار بيماري نخواهد كرد.
ماهيت بيماري ايدز به گونه اي است كه طي چند سال آينده كشور را با چالش جدي مواجه خواهد كرد چيزي كه در كشورهائي مانند هندوستان، اوكراين و روسيه رخ داده و پس از مدتي سكوت و كم توجهي با تعداد بسيار زيادي از مبتلايان مواجه شده اند.
بسياري از مردم به ويژه جوانان درباره اچ آي وي / ايدز اطلاعات كمي داشته و باورهاي نادرست دارند به نحوي كه تنها 16 درصد افراد 15 تا 24 ساله هر سه راه انتقال را مي دانند. لذا به منظور پيشگيري از انتشار بيماري مي بايست سطح اگاهي عمومي به خصوص افراد در معرض بيشترين خطر افزايش يابد.
خوشبختانه در سال هاي اخير با اجراي برنامه هاي كاهش آسيب 75 تا 85 درصد مصرف كنندگان تزريقي مواد از سرنگ يك بار مصرف استفاده مي كنند و تا حدي انتقال عفونت از طريق سرنگ مشترك تحت كنترل درآمده است اما خوش بيني در اين خصوص خطرناك بوده و در صورت بي توجهي به برنامه هاي كاهش آسيب خطر موج دوم و انتقال از طريق اعتياد تزريقي محتمل مي باشد.
کشور ما ایران نیز تا تاریخ 1/4/1393 توانسته تعداد 28357 نفر از بیماران مبتلا به HIV/AIDS را شناسائی نماید که 6120 نفر از آنان وارد مرحله ایدز شده و تعداد 5883 نفر از کل بیماران نیز جان خود را از دست داده اند. 5/88 % مبتلایان مرد و مابقی زن هستند. 8/45% موارد مبتلا در گروه سنی 34-25 سال قرار داشته و نشان می دهد که این بیماری در جوانان شایع تر است. با توجه به ماهیت بیماری که دارای دوره بدون علامت طولانی بوده و در بسیاری از مواقع تا حدود 15-5 سال در فرد آلوده هیچ گونه علامتی مشاهده نمی شود افراد مبتلا از بیماری خود آگاه نبوده و یا به دلیل ترس از انگ و بدنامی ناشی از آن از مراجعه به مراکز مشاوره بیماری های رفتاری خودداری نموده و قسمت عمده مبتلایان در کشور ما ناشناخته باقی مانده است. بر اساس تخمین های به عمل آمده برآورد می شود که در حدود 90 هزار نفر در کشور ما به این ویروس آلوده شده باشند.
تا تاریخ 31/6/1393 در استان همدان نیز تعداد 658 نفر مبتلا به HIV/AIDS شناسائی شده که بیش از 57% موارد در گروه سنی 34-20 ساله یعنی جمعیت جوان رخ داده و شایع ترین علت ابتلاء به بیماری نیز استفاده از سرنگ و سوزن مشترک در بین مصرف کنندگان مواد مخدر تزریقی می‌باشد. البته بر اساس شواهد اپیدمیولوژیک در كشور موج سوم این بیماری در حال شکل گیری بوده و آن انتقال عفونت از طریق تماس جنسی به جای اعتیاد تزریقی است.
در حال حاضر در کلیه شهرستان های تابعه استان همدان مراکزی تحت عنوان مرکز یا پایگاه مشاوره بیماری های رفتاری با حضور پزشک و کارشناسان مجرب و آموزش دیده به صورت کاملاً محرمانه و در نهایت رازداری خدمات آموزشی و مشاوره رایگان را به مراجعین ارائه می نمایند. در صورت لزوم در همان مراکز به صورت محرمانه ، داوطلبانه و رایگان نمونه از نظر تشخیص HIV تهیه می گردد.
برای پیشگیری از این بیماری در حال حاضر واکسنی وجود نداشته و درمان قطعی نیز به دلیل تغییر دائمی آنتی ژن سطحی ویروس و وجود دوران عفونت مخفی امکان پذیر نیست، اگر چه امروزه با دارو های ضد رترو ویروسی می توان طول عمر بیماران را تا حد قابل توجهی افزایش داد.
راه های پیشگیری از HIV/AIDS:
افزایش سطح آگاهی عموم مردم و گروههای هدف (به خصوص جوانان و نوجوانان ، افراد در معرض خطر، افراد با رفتارهای پرخطر و ...)
غربالگری خون های اهدائی از نظر آلودگی به HIV
عدم استفاده از سرنگ و سرسوزن مشترک جهت هرنوع تزریق بخصوص در مصرف کنندگان مواد مخدر تزریقی و استفاده از سرنگ یکبار مصرف
پایبندی به اصول اخلاقی خانواده، خویشتن داری در تجرد، كاهش شركاي جنسي متعدد و استفاده صحیح از کاندوم به عنوان تنها وسيله پيشگيري از انتقال اچ آي وي و بيماريهاي آميزشي
عدم استفاده مشترک از وسائل شخصی مثل تيغ، ناخن گير، مسواک، خلال دندان
دریافت خدمات بهداشتی و درمانی فقط از پرسنل شاغل در این بخش و مراکز قانونی و ذيصلاح بهداشتی و درمانی که از اصول احتياطات استاندارد پيروی می کنند.
باردار نشدن زنان آلوده به اچ آي وي به منظور پیشگیری از انتقال ویروس به نوزاد
در خاتمه یادآوری می گردد که مرکز مشاوره بیماری های رفتاری واقع در ابتدای خیابان تختی به عنوان مرکز رفرانس آماده ارائه خدمات آموزشی، مشاوره ، مراقبت و درمان می باشد. لطفاً جهت کسب اطلاعات بیش تر با شماره تلفن رایگان 09686 و یا 32521411 تماس حاصل فرمائید.
گروه پیشگیری و مبارزه با بیمارهای واگیر – معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان
